ՌՈՒԶԱՆ ԻՇԽԱՆԵԱՆ
Ուքրանիական ճգնաժամի կարգաւորման շուրջ Եւրոպա-Ռուսաստան երկխօսութիւնը, որը հնարաւոր դարձաւ Ֆրանսուա Հոլլանտի եւ Անկելա Մերքելի անմիջական նախաձեռնութեամբ, հիմքում ունէր նաեւ տնտեսական գործօնը. Ուժանիւթակիրների խնդիրը շարունակում է մնալ Եւրամիութեան արտաքին քաղաքական օրակարգի առաջնահերթութիւններից մէկը:
«Քաղաքականութիւնը տնտեսութեան շարունակութիւնն է» արտայայտութիւնն այս պարագայում կարելի է ներկայացնել փոքր-ինչ ձեւափոխուած. եւրոպական քաղաքականութիւնը պտտւում է ասիական ուժանիւթակիրների շուրջը:
Այն պահին, երբ Մինսքում «նորմանտական քառեակը» քննարկում էր Ուքրանիայի արեւելքում հրադադարի հաստատման հարցը, յայտարարութեամբ հանդէս եկաւ ռուսական «Կազփրոմ» ընկերութեան նախագահ Ալեքսէյ Միլլերը` տեղեկացնելով, որ «Թուրքական հոսք» նախագծի առաջին փուլը, այսինքն առաջին կազատար խողովակի շինարարութիւնն աւարտին կը հասցուի մէկուկէս տարի յետոյ` 2016-ի վերջին: Նա առանձնայատուկ կարեւորութիւն է տուել նախագծին` ասելով, թէ վերջին շրջանում այն առանցքային նշանակութիւն է ձեռք բերում: Միլլերի յայտարարութիւնից պարզ դարձաւ, որ կազատարի ցամաքային հատուածի երթուղին ինքը յստակեցրել է Թուրքիայի ուժանիւթի նախարար Թաներ Եըլտըզի հետ` ուղղաթիռով ուսումնասիրելով Թուրքիայի եւրոպական հատուածը: Տեղանքը զննելու ընթացքում էլ որոշում է կայացուել, թէ յատկապէս ո՛ր շրջաններում է կառուցուելու Ռուսաստանից դէպի Հարաւային Եւրոպա գնացող կազատարը: Ըստ նախագծի, «Թուրքական հոսք» կազատարը սկիզբ է առնելու Անապա քաղաքի մերձակայքում գտնուող «Ռուսս քայա» մղիչ կայանից, անցնելու է Սեւ ծովի յատակով եւ թուրքական ափ է դուրս գալու Քայաքէօյ բնակավայրի մօտ: Հատելով Թուրքիայի եւրոպական տարածքը` այն դուրս կը գայ Յունաստանի սահմանակից շրջան` Էփսիլի քաղաքի մօտ: Այդ երթուղով դէպի Եւրոպա կ՛արտահանուի տարեկան 63 միլիառ խոր. մեթր կազ:
Ուշադրութիւն է գրաւում «Կազփրոմ»-ի ղեկավարի խոստումը. ընկերութիւնը հաշուի է առնելու Պոլսին յարակից շրջանների կազի պահանջարկը, որը վերջին տարիներին թռիչքաձեւ աճ է ունեցել: Միլլերի տեղեկութիւններով, 50 միլիառ խոր. մեթր կազ հասցուելու է թուրք-յունական սահման` հարաւային Եւրոպա արտահանելու նպատակով: Դա նշանակում է, որ 13 միլիառը նպատակաուղղուելու է Թուրքիայի կարիքների բաւարարմանը: Սա պէտք է ընդունել որպէս նոր զարգացում ռուս-թուրքական յարաբերութիւններում: Ընկերութեան նախագահը վերջում յաւելել է, որ «Կազփրոմ»-ի օրակարգում այս նախագիծն առանցքային կարեւորութիւն է ստացել: Նա աւելորդ չի համարել մատնացոյց անել եւս մէկ իրողութիւն. Գերմանիայից յետոյ Թուրքիան իր մեծութեամբ «Կազփրոմ»-ի երկրորդ շուկան է համարւում:
Յիշեցնենք, թէ ինչպէս է նախկին «Հարաւային հոսք» նախագիծը վերածուել «Թուրքական հոսք»-ի: Անցեալ տարուայ դեկտեմբերի սկզբներին Ռուսաստանի նախագահ Վլատիմիր Փութինն այցելեց Անգարա, որտեղ նա յայտարարեց, որ Մոսկուան հրաժարւում է «Հարաւային հոսք» նախագծից եւ մտադիր է կառուցուելիք նոր կազատարով Եւրոպային կազ մատակարարել Թուրքիայի եւ ոչ թէ Պուլկարիայի տարածքով: «Հարաւային հոսք» նախագծից հրաժարուելու պատճառը, Փութինի պարզաբանմամբ, Ռուսաստանի նկատմամբ Արեւմուտքի ձեռնարկած պատժամիջոցներն էին: Ռուսաստանի նախագահը բացասական վերաբերմունք է արտայայտել Պուլկարիայի նկատմամբ` ասելով, թէ այդ երկիրը զրկուած է որպէս անկախ պետութիւն գործելու հնարաւորութիւնից, եւ եթէ Եւրամիութիւնը չի ցանկանում իրականութիւն դարձնել այդ խողովակաշարը, դա այդպէս էլ կը մնայ անիրագործելի: Ռուսաստանը չի կարող միլիոնաւոր տոլարներ ներդնել նախագծի վրայ եւ յետոյ կանգնել Պուլկարիայի սահմանին, յայտարարել է Ռուսաստանի նախագահը: Անգարայում ձեռք բերուած պայմանաւորուածութեան համաձայն` «Հարաւային հոսք»-ը փոխարինուելու է «Թուրքական հոսք»ով:
Ռուսաստանի նախագահի արտայայտութիւնները բացատրւում են նրանով, որ Պուլկարիան պաշտպանել է Ռուսաստանի նկատմամբ կիրառուելիք պատժամիջոցների գաղափարը` ըստ էութեան` Ռուսաստանից չսպասելով նման հարուածի: Փութինի այդ քայլն ափերից հանել էր Պուլկարիայի վարչապետին:
Մինսքում «նորմանտական քառեակի» հանդիպումից յետոյ Եւրայանձնաժողովի նախագահ Ժան Քլոտ Ժունքերը փետրուարի 13-ին միջազգային հանրութեանն իրազեկեց, որ Եւրամիութիւնն սկսում է կազի մատակարարման խնդրի շուրջ բանակցութիւնները Ռուսաստանի եւ Ուքրանիայի հետ: Եւրոպայի կողմից կազի քաղաքականացմանը մենք բազմիցս ենք ականատես եղել: Հերթական վկայութիւնը եւրայանձնաժողովի նախագահի` գրեթէ ոչ մի նորութիւն չպարունակող յայտարարութիւնն էր: Ի՞նչ է նշանակում` իրենք յանձն են առել ուսումնասիրել Ռուսաստանի համար Ուքրանիայի եւ Եւրամիութեան միջեւ ազատ առեւտրի գօտու համաձայնագրի տարբեր դրոյթների իրագործման հետեւանքները: Փաստն այն է, որ Ուքրանիան համարկուում է եւրոպային, իսկ Ռուսաստանը Եւրասիական տնտեսական միութեան գլխաւոր դերակատարն է: Ժունքերը նաեւ ասել էր, որ Եւրամիութիւնը հաշուի է առնելու գործընկերութեան համաձայնագրի հետեւանքները Ռուսաստանի տնտեսութեան համար, եւ այդ գնահատման լոյսի ներքոյ ընդունելու է համապատասխան որոշումներ: Պարզից էլ պարզ է, որ եւրամիութեան հետ արդէն գործընկերութեան համաձայնագիր ստորագրած Ուքրանիան գտնւում է ազատ առեւտրի գօտում, ասել է թէ` Ռուսաստանի հետ նրա տնտեսական առնչութիւնները մղուել են յետին մակարդակ: Առկայ է նաեւ ռուս-թուրքական պայմանաւորուածութիւնը, որի շնորհիւ ռուսական կազն արտահանուելու է եւրոպական շուկայ. հետեւաբար Ռուսաստանի հետ կազային բանակցութիւնների վերսկսումն էական փոփոխութիւն չի խոստանում:
Կազի շուրջ ծաւալուող իրադարձութիւններից առանձնացնենք նաեւ հարեւան երկրից հնչած յայտարարութիւնը. Ազրպէյճանի նախագահը որոշեց յիշեցնել կասպիական կազի մասին` ասելով, թէ Կասպից ծովում արդիւնահանուող ազրպէյճանական կազն առաջիկայ տարիներին կարող է միակ աղբիւրը հանդիսանալ Եւրոպայի համար: Դժուար չէ նկատել, որ հէնց խօսքը գնում է Եւրոպային կազ առաքելու մասին, պաշտօնական Պաքուն շտապում է առաջարկել իր ապրանքը` չխորհելով պահանջարկի մասին:
Պաշտօնական Պաքուի յայտարարութիւնը վկայում է «Հարաւային կազային միջանցք» նախագծի ձախողման մասին, որում առանցքային տեղ էր յատկացւում ազրպէյճանական կազին: Անգարայում Ռուսաստանի եւ Թուրքիայի նախագահների միջեւ ձեռք բերուած պայմանաւորուածութիւնը եւ «Թուրքական հոսք»-ի ծնունդը, ըստ երեւոյթին, Ալիեւի խանդն են յարուցել: Երբ խօսւում է այլազանացման մասին, խօսքը գնում է ոչ միայն երթուղիների, այլեւ աղբիւրների մասին: Երթուղիների այլազանացման նոյնպէս կարեւոր է, սակայն երբ աղբիւրը մէկն է, ապա իրավիճակը կտրուկ փոխւում է. Ալիեւի խօսքն են փոխանցում ազրպէյճանական աղբիւրները:
Իսկ ո՞ր իրավիճակի կտրուկ փոփոխութիւնն է երազում Իլհամ Ալիեւը: Անկասկած նա նկատի է ունեցել անցեալ տարուայ սեպտեմբերի վերջին Աստրախանում կայացած` Մերձկասպեան երկրների ղեկավարների հերթական գագաթնաժողովի արդիւնքում ի յայտ եկած իրողութիւնները. Կասպից ծովի իրաւական կարգավիճակի չլուծուած լինելու հանգամանքը Ռուսաստանն առաջին հերթին օգտագործեց «Հարաւային կազային միջանցք» նախագծի` Ազրպէյճանով եւ Թուրքմենիստանով անցնող Անդրկասպեան կազատարի կառուցմանը խոչընդոտելուն: Այդ նախագիծը ենթադրում է կասպեան եւ կենտրոնական ասիական կազի արտահանումը դէպի Թուրքիա, այնտեղից էլ` եւրոպական երկրներ:
Քիչ է ասել, թէ այս իրավիճակն Ազրպէյճանի սրտովը չէ. աւելի ճիշդ` դա նրան խոր մտահոգութիւն է պատճառում: Եւրոպային նա կարող է միայն կազ առաջարկել` դրանով գուցէ թէ փոխհատուցելով ժողովրդավարութեան պակասն իր երկրում: Այդ ծրագիրը, սակայն, կեանքի չկոչուեց, եւ արդիւնքում ստացուեց այնպէս, որ «Թուրքական հոսք»-ը հակադրուեց «Հարաւային կազային միջանցք»-ին»: Թուրքիայի տարածքով արտահանուելու է ոչ թէ կասպիական, այլ ռուսական կազը, մի խօսքով, Ազրպէյճանին սեղմել են «կազային միջանցքում»:
Ազրպէյճանի նախագահն իր «կազային քաղաքականութեամբ» հնարաւորութիւն չունի հասնելու իրավիճակի ինչ-որ փոփոխութեան, իսկ Արեւմուտքը նրա առջեւ դնում է հասարակական-քաղաքական կեանքի կտրուկ վերափոխման հրամայականը, ինչից խուսափելը նոյնպէս անհնար է:
«Ազատ Արցախ»
