ՀՐԱՅՐ ԵՍԱՅԵԱՆ
«Դէպի Հայք» ծրագիրը թոյլ կու տայ մասնակից կամաւոր երիտասարդին, որ ծանօթանայ Հայաստան երկրին, ժողովուրդին եւ բազմատարր երանգներով հայութիւններուն ու Հայաստան հասկացողութեան միջեւ կապին:
Յաճախ Հայաստան եզրը հողային ու ֆիզիքական ըմբռնումներէն դուրս կու գայ` Սարոյեանի նոր Հայաստանի հասկացութեան օրինակով: Հայաստանը միայն հողային Հայաստանը չէ, մանաւանդ Ցեղասպանութենէն ճողոպրած արեւմտահայ զանգուածին համար:
Հայրենական կարօտաբաղձութիւնը եւ ազգային դաստիարակութիւնը` հայրենիքի սահմաններէն հեռու, յանուն հայ մնալու եւ հայկականութեան պահպանման, ստեղծած են ոգեկան Հայաստան մը: Այս Հայաստանը հայրենիք չունի, պետականութեամբ չէ օժտուած, բայց եւ այնպէս անոր մէջ լիովին կան ազգային արժէքներ, կայ հայրենազրկութեան հատուցող ազգային ալիք մը: Իսկ հայրենի հողին վրայ մօտեցումները կը տարբերին: Հայրենազրկութեան խնդիր չկայ այնտեղ: Հոն հայը հայ մնալու պայքար չունի, այլ հաց ուտելու, տնտեսապէս ողջ մնալու պայքար կը մղէ:
Ոգեկան, գաղափարական Հայաստանի հարազատութիւնը փայփայող հայուն համար խորթ կը թուի «լոլիկ, ստեպղին, գետնախնձոր, ընդհանրապէս» բառերուն փոխարէն «պամիտոր, կազար, քարթոֆիլ, վափշէ» բառերով ողողուած առօրեայ բառապաշարի ականջալուր ըլլալ:
Հայ ըլլալու եւ Հայաստանի հասկացողութիւնները` իրարմէ կը տարբերին հայաստանցի հայուն եւ ոգեկան Հայաստանով ապրած հայուն համար:
«Դէպի Հայք»-ի փորձառութիւնը առիթ մըն է, որ արտասահմանցի հայը ապրի տեղացիին կեանքը, անոր հետ հաց կիսէ, նոյն երդիքին տակ ապրին, երկուստեք փոխադարձաբար ծանօթանան իրարու մշակոյթներուն, կենցաղին, լեզուներուն:
Կամաւորի ճանապարհորդութիւնը լեցուն է նորութիւններով: Ասպարէզային գետնի վրայ կամաւորը առիթ կ՛ունենայ լաւ կապեր մշակելու ազդու ընկերութիւններու, հաստատութիւններու եւ անձնաւորութիւններու հետ, որոնք կը հարստացնեն իր անձնական կապերը եւ հայրենիքին մէջ ասպարէզի նետուելու կարելիութիւն կ՛ընծայեն իրեն:
Վստահաբար, օրական վեց ժամ կամաւոր աշխատանքով մասնակիցը գործնապէս կ՛օգտուի ու իր ինքնակենսագրականը կ՛աւելցնէ այս վարժանքային փորձառութիւնը:
Ասպարէզի ծիրէն դուրս կամաւորը առիթ կ՛ունենայ ծանօթանալու աշխարհի չորս կողմէն` մինչեւ իսկ հեռաւոր Պրազիլէն, Արժանթինէն, Սքովտիայէն, Անգլիայէն, Ուքրանիայէն Հայաստան եկած կամաւորներու: «Դէպի Հայք»-ի թիրախներէն մէկը այս հարուստ համահայկական յարաբերութիւնը իր ընկերային շրջանակէն դուրս բերելն ու զայն աշխատանքային աշխարհատարած ամուր ցանցի վերածելն է` անշօշափելի Հայաստան մը կերտելու հեռանկարով:
«Դէպի Հայք»-ի փորձառութիւնը ձեւով մը միջին եզրն է հայրենիքի մէջ մնայուն կերպով ապրելուն եւ հայրենիքի մէջ ժամանակաւոր կամ զբօսաշրջիկի կարգավիճակ ունենալուն միջեւ:
Առօրեայ դրութեամբ թաքսիի փոխարէն հանրային փոխադրամիջոցները օգտագործելը, օրինակ, կամաւորը աւելի չարքաշ կը դարձնէ, որովհետեւ զբօսաշրջիկի պերճանքներէն կը հեռացնէ կամաւորը եւ զայն կը մղէ դէպի տեղացիի հեւքոտ, համեստ կեանք:
Հայրենիքի հանդէպ գոյութիւն ունին մօտեցումի նրբութիւններ, որոնց լաւապէս ականատես դարձաւ ծրագիրիս մասնակիցը: Ի դէպ, Արարատը, Սեւանը, Տաթեւը, պուլպուլակները զբօսաշրջիկ հայուն համար կը խորհրդանշեն այն, ինչ որ չեն խորհրդանշեր տեղացիին համար: Արտասահմանէն պտոյտի եկած հայուն համար Հայաստանի գեղատեսիլ եւ պատմական վայրեր այցելութիւնն ու հոն լուսանկարուիլը տեղացիին համար պարզապէս նիւթական գործառնութիւն մըն է. ան օրական դրութեամբ Արարատն ու պուլպուլակները կը տեսնէ:
Ժողովուրդին վերաբերմունքին, մշակոյթին, կենցաղին, կեանքի կշռոյթին եւ այլ գործօններու հաղորդակից կը դառնայ «Դէպի Հայք»-ի կամաւորը:
Հայաստանի ժողովուրդը դիմագիծով (ընդհանրապէս), կենցաղով, հնչիւնաբանութեամբ, լեզուով (բնականաբար), մշակոյթով, անուանումներով եւ այլ կէտերով քիչ թէ շատ կը տարբերի Լիբանանի հայութենէն եւ ընդհանրապէս արեւմտահայութենէն` յատկապէս կիլիկեհայութենէն: Ճիշդ է, որ բոլորս հայ ենք, սակայն հարկ է ընդունիլ, որ աշխարհագրական հեռաւորութեան ազդակը, դարերով, նաեւ այսօր, տարբեր կայսրութիւններու ու համաշխարհային քաղաքական բեւեռներու ձգած ազդեցութիւնը հայկական տարբեր նկարագիրներու առթած է: Երկու ամիս Հայաստան ապրելով` ինծի համար բաւական ակնյայտ էր հայութիւններու եւ հայաստաններու նկարագիրները, որոնք յաճախ իրարամերժ են, հասարակացէ աւելի անհասարակաց յայտարարներ կը կրեն:
Այս փորձառութեամբ կամաւորը էապէս կը շօշափէ այս իրողութիւնը, որ յաճախ նախատական – նախապաշարուած տրամադրութիւններու հիմք կը ծառայէ թէ՛ արեւմտահայերու մէջ, թէ՛ արեւելահայերու մէջ, թէ՛ Հայաստանի մէջ, թէ՛ արտասահման:
Բնականաբար դաժան աղքատութիւնը ժողովուրդին նկարագիրին վրայ զգալիօրէն կ՛ազդէ: Եօթանասուն տարուան խորհրդային վարչակարգը, եթէ 1500-ամեայ կանոնակարգուած ուղղագրութիւնը մէկ պետական հրամանագիրով նենգափոխեց, ապա ժողովուրրդին նկարագիրին վրայ ունեցած ազդեցութեամբ ի՜նչ աւերներ գործած պիտի ըլլար:
Հետեւաբար, մէկ օրէն միւսը ժողովուրդի մը նկարագիրը չի (բարե)փոխուիր: Սերնդափոխութեան կարօտող կարգաբանական ընթացակարգ է ժողովուրդի մը զարգացումը, անոր արժէքներուն բարեփոխումը:
Անձնական փորձառութենէ մեկնելով` կրնամ վկայել, որ «Դէպի Հայք»-ի ծրագիրը բեղուն եւ գործնական ձեռնարկութիւն մըն է, որով նախ կը հարստանայ կամաւորին ասպարէզային-մասնագիտական պաշարը, ապա կը ճոխանան անոր կապն ու գիտելիքը Հայաստանին մասին, որուն քաշողականութիւնը 21-րդ դարուն գուցէ հիմնական կռուանն է հայապահպանութեան, եւ վերջապէս կապ կը հաստատէ աշխարհասփիւռ հայ հատուածներու հետ: Այս բոլորին կ՛ուղեկցի հայրենիքի մէջ հաճելի ժամանակ անցընելը` ըմբոշխնելի եւ քաղցր յուշեր պարգեւելով կամաւորին:
Իրապէս, շատ ուրախ եմ, որ «Դէպի Հայք»-ի ծրագիրին մասնակցեցայ: Կը յանձնարարեմ բոլոր անոնց, որոնք առիթ ունին այս ծրագիրին մասնակցելու, անվարան դիմումնագիրները լեցնեն եւ ուղղուին հայրենիք: