Արամ Սեփեթճեանի Լուսաւոր Յիշատակին
ՍՈՒՐԷՆ ԴԱՆԻԷԼԵԱՆ
Հեռաձայնը գուժեց Պէյրութից Սփիւռքի աւագագոյն արձակագիր, հրապարակախօս, քննադատ, խմբագիր Արամ Սեփեթճեանի մահը։ Կեանքից հեռացաւ Վահէ-Վահեանի սերնդի ու գրական զարմի վերջին մոհիկան գրագէտներից մէկը՝ իր հետ տանելով պատմութիւն, յիշողութիւն, ազգային ճանաչողութեան ու ըմբռնումի աւանդական եւ ոչ աւանդական սերմերը։
Իր գրական առաջին յայտը արձակում խոստումնալից էր եւ գրական մայրուղի մտնելու բարձր յաւակնութիւն. նախ, 1951-ի Յունուարին Բոստոնի «Պայքար» օրաթերթի 5-րդ, 6-րդ, 7-րդ համարներում Արմէն Հրաչ ծածկանունով հրատարակել է առաջին պատմուածքը՝ «Մեղայ Քեզ, Հայրենիք» խորագրով: Երեսուն տարեկան էր Արամը, երբ հրապարակ իջաւ ինքնահաստատման գրքով՝ դնելով ընթերցողի սեղանին սիրոյ եւ սիրուն շաղախուած տխրութեան անպաճոյճ, ինչպէս ինքն էր ձեւակերպել, օրագրային ուրուգծումներով առանձնացող պատմուածքների ժողովածուն՝ «Անլոյս գիշերներ» (Պէյրութ, 1964):
Արամ Սեփեթճեանը կիլիկեան Ալեքսանդրէթից էր։ Չորս տարեկան էր, երբ քաղաքական յայտնի ճնշումների տակ հայութեան ստուար զանգուածը, այդ թւում եւ Սեփեթճեանների ընտանիքը, մեծով ու փոքրով, հեռացաւ ծննդավայրից եւ մէկընդմիշտ հաստատուեց Պէյրութում։ Յաճախեց Պուրճ Համուտի Նոր Մարաշ թաղի Ազգային «Ս. Քառասուն Մանկանց» վարժարան (1948)։ Այնուհետեւ նրան կարելի էր տեսնել ՀԲԸՄ Յովակիմեան-Մանուկեան բարձրագոյն վարժարանում, Պէյրութի առեւտրական եւ տեխնիկական գիտութիւնների ուսումնական հաստատութիւնում, նաեւ Լոնդոնի Ճարտարագիտութեան եւ հողաչափութեան ինստիտուտում (1970)։ Ճանաչողական հարուստ կենսափորձ եւ մարդկանց հոգու խորութիւնը թափանցելու յատկանիշ ձեռք բերեց Արաբական Ծոցի երկրներում, Նիգերիայում եւ աֆրիկեան ցամաքի այլ երկրներում։ Դրանք գեղարուեստական մարմնաւորում եւ վաւերական հոգեբանական լիութիւն ստացան պատմուածքներում եւ յատկապէս «Ես սեւ եմ …, բայց գեղեցիկ» վիպակում (1985)։
Աւելի վաղ Արամ Սեփեթճեանը լրացրել էր հայագիտական իր ուսումը ՀԲԸՄ «Երուանդ Հիւսիսեան» հայագիտական կրթական հաստատութիւնում՝ արդէն վերջնականապէս կողմնորոշուելով դէպի լրագրութիւն եւ գրականութիւն։ Իրար ետեւից լոյս տեսան նրա «Կեանքի կարօտով» պատմուածքների ժողովածուն (1969), ինչպէս նաեւ «Ողջակէզ» (1978), «Հող եւ մորմոք» (2001) վիպակները։
Գրական կեանքը Ա. Սեփեթճեանի համար յորձանքի աղբիւր էր. մասնակցում էր ջիղով, համահայկական որոնումներով հաստատում իր ըմբռնումը, ինչպէս դիպուկ կոչել էր ինքը իբրեւ «երէկի ժամանակագրութիւն»։ Դրանք «Ժամանակայոյզ խոհեր» (2005) էին, լիբանանեան քաղաքացիական պատերազմի եւ դրան արձագանգ հիւրընկալ գաղթօջախի գրական անհանգստացնող ելեւէջի՝ «Բանաստեղծութիւնը տագնապի ընդմէջէն» (2009) մտահոգութիւններ։ Դրանք ուսանելի «Գրական հանդիպումներ» էին Սփիւռքի եւ հայրենիքի օրախնդիր մշակութային հարցադրումների շուրջ, որոնք իր գրադարանի ճակատագիրն ամփոփող եւ գրական ճանապարհի ընկերների հետ երթի շարունակականութիւնն էին (2014), որոնք ուղղակի շարունակութիւն գտան նոյն տարին լոյս տեսած «Ձայներ լռութեան մէջ» հատորում։ Պատրաստել եւ հրատարակել էր, գիտական ծանօթագրումներով հարստացրել Վահէ-Վահեանի նամականին՝ «Բանաստեղծին սիրտը» խորագրով։
Դարասկզբից եղել է Լիբանանի գրական համախմբումի հիմնադիր անդամ:
Աւելացնենք, որ դեռ 1991-ից նա հիմնադրել էր «Սիփան» հրատարակչատունը, խմբագրել ՀԲԸՄ «Խօսնակ» ամսագիրը (1991-2006), եղել «Շիրակ» հանդէսի (1967-2004), «Կամար» պարբերական ամսագրի խմբագրակազմերի անդամ (2005-2020), աշխատակցել է Սփիւքի եւ հայրենի հանդէսներին՝ բերելով իր անհանգիստ խառնուածքը ազգային գրական կեանքի՝ իր համար հոգեհարազատ յորձանքին։
Գրական ամբողջական հետագիծ թողեց Արամ Սեփեթճեանը՝ մարդը, քաղաքացին եւ, ի հա՛րկէ, գրողը: Եկող սերունդը, վստահ ենք, իր պարտքը կը հատուցի գրողի ստեղծագործական ժառանգութեան իմաստաւորման ճանապարհին: