Գիշերօթիկի Մը Յուշերէն. Անմոռանալի Սըր-ը
ՀՌԻՓՍԻՄԷ ԳՐԻԳՈՐԵԱՆ (ՓԻՍՕ)
1 Օգոստոս 1957-ին սկսաւ գիշերօթիկի իմ կեանքս՝ Ն. Փալանճեան Ճեմարանին մէջ։
Առաջին մէկուկէս ամիսը անցուցի Մէյրուպա գիւղի պանդոկներէն մէկուն մէջ, ուր գիշերօթիկներու մէկ մասը ամառուան արձակուրդը կ՛անցընէր՝ Սըր-ի հսկողութեան տակ։ Քուէյթի անապատներէն վերջ, ուր մանկութիւնս անցուցած էի, կանաչ լեռները, պարտէզները եւ մանաւանդ պտղատու ծառերը նորութիւն էին ինծի համար։ Առաջին անգամն էր նաեւ, որ ծնողքէս կը բաժնուէի, սակայն գիշերօթիկնոցի տաքուկ մթնոլորտը զիս իր գրկին մէջ առաւ եւ ես ունեցայ իմ «նոր ընտանիքս», «հայր» ունենալով Սըր-ը՝ Անթուան Քեհեայեանը։ Ցաջորդող տասը տարիներուն, մինչեւ Ճեմարանը աւարտելս, իսկ աւելի ուշ՝ մինչեւ իր մահը, վայելեցի անոր սէրը, գուրգուրանքը եւ յարգանքը։
Բծախնդիր էր Սըր-ը։ Սըր տիտղոսին արժանացած էր, որովհետեւ անգլերէն լեզուին կը տիրպետէր եւ այդ լեզուն կը դասաւանդէր վերի կարգերուն։ Ան իր բարձրագոյն ուսումը ստացած էր Սկովտիոյ Էտինպրա Համալսարանէն եւ կը շեշտէր, որ քաղաքին անունը թէեւ Էտինպուրկ կը գրուի, զայն պէտք է Էտինպրա հնչէինք։ Առտու արթննալուն պէս BBC News մտիկ կ’ընէր եւ վա՜յ որ խօսնակը անգլերէնի լեզուական սխալ մը ընէր, անմիջապէս կ’արձանագրէր եւ նամակով մը կ՝ուղարկէր լրատուական ընկերութեան, որ իր կարգին կ’անդրադառնար եւ շնորհակալութիւն կը յայտնէր իր նկատողութեան համար։
Սըր-ի հոգիի անդորրութիւնն ու ազնուութիւնը կը ցոլար բոլորին նկատմամբ իր բարի եւ արդար վերաբերմունքին մէջ։ Ան կը յարգէր նախ ինքզինք եւ հետեւաբար՝ բոլորը, անոնք ըլլային աշակերտ թէ ուսուցիչ, «մայրիկ» թէ տնօրէն։ Ան ակնածանք կը ներշնչէր եւ ո՛չ թէ վախ։ Գիշերօթիկնոցէն ներս ստեղծած էր մթնողորտ մը, ուր մենք մեզ կը զգայինք պաստպարուած, սիրուած եւ յարգուած։ Հարցերը անպակաս էին հոն, վերջապէս 90-100 աշակերտներ էինք, եկած աշխարհի զանազան երկիրներէն, տարիքը՝ 8-էն մինչեւ 18-20 տարեկան. ամէն մէկը ունէր իր իւրայատուկ պահանջները եւ նկարագիրը։ Սըր-ը հանդարտութեամբ կը մօտենար հարցերուն եւ երբ հարկ ըլլար՝ կու տար պէտք եղած պատիժը։ Արդար էր Սըր-ը եւ կը սիրէր մարդկային իրաւունքներու մասին զրուցել մեզի հետ՝ ընթրիքի սեղանին շուրջ, այնպէս՝ ինչպէս հայր մը պիտի ընէր իր ընտանիքին հետ։ Լաւ կը յիշեմ օր մը, ուսուցիչ մը զիս անարդարօրէն պատժեց, դիմեցի Սըր-ին եւ եղելութիւնը պատմեցի. ան զիս հանդարտեցուց եւ ըսաւ. «Այս պարագային ուսուցիչը սխալ է։ Ես վաղը իրեն հետ կը խօսիմ»։ Այդպէս ալ եղաւ։
Անոր հոգատար եւ պարտաճանաչ նկարագիրը կը տեսնէինք, երբ ան կ’այցելէր իր տարեց եւ հիւանդ մօրը, կամ՝ երբ ժամեր շարունակ կը նստէր մեր տնօրէնին՝ Սիմոն Վրացեանի անկողինին քով, կը զրուցէր անոր հետ եւ պէտքերը կը հոգար, մեզ ալ մասնակից դարձնելով այդ գործին։ Երբ մեզմէ մէկը հիւանդանար, ան անմիջապէս կը դիմէր դպրոցի բժիշկին եւ մեզ ալ մասնակից կ’ընէր հիւանդի ապաքինման եւ հոգատարութեան։ Երբ մէկս միւսը կը հոգայինք, ինքնաբերաբար մեր կապերը կ’ամրապնդուէին. երեւոյթ մը, զոր Սըր-ը յաջողած էր իրականացնել։ Այսօր, աւելի քան 50 տարիներ վերջ, երբ գիշերօթիկներ իրարու հանդիպին կամ զիրար գտնեն ընկերային ցանցի էջերուն մէջ, հարազատ մը գտնելու ուրախութիւնը կ’ապրին։
Այնքան ատեն, որ Ս. Վրացեանը ոտքի էր եւ չէր դատապարտուած անկողին մնալու, Սըր-ին հետ միասին կը մասնակցէին մեր հաւաքոյթներուն եւ առիթը կու տային մեզի՝ աւելի ոչ պաշտօնական ձեւով, ընկերաբար արտյայտուելու եւ զանազան նիւթեր արծարծելու։ Սըր-ը մեզ Harlem Globetrotters-ի խաղին տարաւ, երբ խումբը Պէյրութ եկաւ 1959-ին։ Կարծեմ յաջորդ տարին էր, երբ գացինք Bolshoi Ballet-ի սքանչելի կատարումը վայելելու։ Շատ յաճախ մեզ շարժապատկերի կը տանէր եւ մեր տեսած ժապաւէններուն մասին կ’ուզէր խօսիլ, հարցուփորձ ընել։ Ան կը գնահատէր արուեստը եւ կը պահանջէր, որ «Վասպուրական» սրահի բոլոր հանդէսներուն ներկայ ըլլայինք։
Անգլերէն լեզուի կողքին, ան կը տիրապետէր հայերէնին ու մեզմէ կը պահանջէր, որ անսխալ խօսինք մեր լեզուն եւ յիշենք մեր ազգի պատմութիւնը։
Երբ այս բոլորը կը մտաբերեմ, ինքզինքս որքան բախտաւոր կը նկատեմ, որ նման արժէքներով կերտուեցան պատանեկան տարիներս։ Առանց վարանելու կրնամ ըսել, որ բախտը ունեցած եմ Ճեմարան գիշերօթիկ ըլլալու եւ Սըր-ին պէս ազնուական անձ մը իբրեւ երկրորդ հայր ունենալու։
Unfortunately, romantic patriot teachers such as Sir Antoine Kehyaian, Moushegh Ishkhan, Karnig Topalian, Karnig Panian, Yoland Ajemian and ALL FOUNDERS period is gone forever. The spirit still in place BUT how long, Who Will be the Founder of New, Patriot,self respected,helpful Teachers Promoter; to guide, save New Generation’s Ideal, National Purity PRESERVATION ??
Thank you for your comment S. Dermelkonian! I understand and share your concern… Times and circumstances made our FOUNDERS who they were. The spirit continues, I think, when I see Jemaranagan children proudly read, write and recite the poems of our poets. That means we do have teachers who are an inspiration to these children. How long this will last? In my opinion the big responsibility falls on the shoulders of our leaders in the Diaspora, to guide our people, to work on preparing teachers and leaders. You can make a chain by joining one link to another, we should not stop joining the link of our FOUNDERS to the link of the New Generation, that’s how we can preserve our National Purity, by having a strong and lasting chain. After all our last destination is our HOMELAND when we are strong in the Diaspora, we will be strong there.
Ապրի՛ս, Փիսո,
շատ լաւ շաարադրած ես ու շատ ալ լաւ բնութագրած ես Սըրը, մեր բոլորին սրտէն խօսած ես, քանի որ ամէն աշակերտ կը սիրէր Սըրը, իսկ ան ալ բոլորին ընկերն ու պաշտպանն էր: Բացռիկ մարդ մը:
Շատ լաւ եւ իւրայատուկ անկիւնէ ներկայացուած Սըր-ը։