Ժողովրդավարութեան «Պարտութի՞ւնը»…

ՀԵՆՐԻԿ ԽԱԼՈՅԵԱՆ

Այս օրերին շատ է խօսւում ու գրւում (գրքեր հրատարակւում) այն թեմայով, թէ ժողովրդավարութիւնը պարտւում է իր առաքելութեան իրականացման ճամբին…

Դա առաւելաբար էական է այն մտածողութեան մօտ, ուր ժողովրդավարութիւնը ոչ թէ գաղափար է համարւում, այլ` պետական կառավարման համակարգ:

Բազմաթիւ փաստերով է տրամաբանւում այս տեսութիւնը, ինչպէս, օրինակ, ժողովրդավարական համակարգի դանդաղկոտութիւնը, հիմնական խնդիրների լուծման հարցում` սկսած տնտեսա-ֆինանսական արդարութէան ապահովումից մինչեւ բնապահպանական հարցերի լուծման անկարողութիւնը, որոնք լրջագոյն վտանգների դէմ յանդիման են դնում համայն մարդկութեանը:

Իսկ քաղաքական առումով, այս մտածողութեան տեսաբաններին աւելին մտահոգում է, երբ արեւմտեան տարբեր երկրներում (ուր ժողովրդավարութիւնը խոր արմատներ ունի) վերջին ժամանակահատուածներում աջ ազգայնական եւ օտարատեաց ու ծայրայեղ ուժերի հզօրացումն ու յաղթանակն է իրականանում: Դա զարմանալիօրէն պատահում է նոյնիսկ լիպերալ-դեմոկրատ կայացած կարգերում, այս իրավիճակը համարուելով ժողովրդավարութեան պարտութեան կարեւոր դրսեւորումը, որի մի այլ դրսեւորմամբ` փոփուլիզմն է, որը մեծ ընդունելիութիւն է ձեռք բերում նոր թուային աշխարհում:

Դժուար է հերքել մատնանշուած հիմնաւորումները. ինչպէս հին յունական ժամանակներում` ժողովրդավարութեան առաջին իսկ օրերից դժուար է եղել հերքել Սոկրատեսի մտահոգութիւնը, թէ զանգուածը չունի արժանիքը` ղեկավարելու պետութիւնը. կամ այն, որ ժողովրդավարութիւնը եւս ինքնին մեծամասնութեան բռնապետութիւն է փոքրամասնութեան վրայ, ու դա` մանաւանդ մեր ժամանակներում, երբ մեծանում է լուռ զանգուածների իրողութիւնը` հիմք ունենալով մարդկային իրաւունքը կամ նոր ասութեամբ` իրաւունքի իրաւունքը, որով էլ հարցականի տակ է դրւում մինչ այդ իտէալական համարուող ժողովրդավարութիւնը…

Ինչպէս ասւում է, ու վերջերս աւելիով շեփորուեց մեզ մօտ, յեղափոխութիւնը եւս «ժողովրդական դիկտատուրա» է, որը միայն փոխարինում է «անհատին», արժեզրկել փորձելով յեղափոխութիւն եւ ժողովրդավարութիւն հասկացողութիւնները…

Սակայն հարցի խորքը նայելով` պիտի հաստատել, որ ներկայացուող տրամաբանական թուացող հիմնաւորումները եթէ ոչ միտումնաւոր թերի, ապա մասամբ սխալ են, քանզի ներկայ կացութիւնը, սկսած` աշխարհում դրամագլխի ու հարստութեան անարդար կուտակումից մի փոքրամասնութեան մօտ, որոնք հիմնականում նաեւ տնօրինում են նոր արհեստագիտութիւններն ու տեղեկատուական դաշտը եւ այդպիսով նոյնպէս հսկում հասարակական կարծիքը, ու միւս կողմից` բնութեան անխնայ օգտագործումն ու տրուող վնասները ամբողջութեամբ ներկայացնել որպէս ժողովրդավարական համակարգի անկարողութիւն ու պարտութիւն, ու ոչ թէ ծայրայեղ դրամատիրական համակարգի իրողութիւնն ու պարտութիւնը, իրօք անարդար է…

Մատնանշելի է, թէ հասարակական գործընթացները (առաւելաբար` 20-րդ դարում) եղել են այնպէս, որ բռնապետութիւնները տապալուել են յեղափոխութեամբ, իսկ ժողովրդավարական կարգերը տապալուել են ընդհանրապէս զինուորական յեղաշրջումով: Սակայն ներկայիս փոխուել են այդ գործընթացները եւ յեղափոխութիւններ ընդհանրապէս կա՛մ չեն իրագործւում, կա՛մ հայկական յեղափոխութեան պէս իրագործւում են անարիւն… Իսկ զինուորական յեղաշրջումները եւս ընդհանրապէս անընդունելի են համարւում (նոյնիսկ` Թուրքիայում): Ու այսպիսով, ժողովրդավարական կարգերը տապալւում են նորօրեայ մեքանիզմներով: Օրինակ` զանգուածների յուսախաբութեամբ, որոնք յետընթաց կարգով ստիպուած ապաւինում են աջ ծայրայեղականութեանը:

Այս ամէնը ասացի` ասելու համար, որ մինչ այն ժամանակ, որ չի գտնուել աւելի լաւ ու արդար համակարգ, քան ժողովրդավարութիւնը, հարկ չէ խաբկանք ապրել վերը նշուած տրամաբանութեամբ:

Այո՛, չկայ իտէալական համակարգ, ութոփիա. այո՛, փաստ է, որ մարդկային հասարակութիւնը չի յաջողել 21-րդ դարին համապատասխան զարգացած կարգեր ապահովել ժողովուրդների համար: Եւ ահա, մերօրեայ համամարդկային կենսական մարտահրաւէրները համարւում են բնապահպանութիւնն ու ծայրայեղականութեան դէմ պայքարը:

* * *

Իսկ Հայաստանում վերջին օրերին Ամուլսարի հարցով մղուող քաղաքացիական արդար պայքարը (որը ժառանգութիւնն է նախկին օլիկարխիայի) ու դրա քաղաքական դաշտ փոխանցուող հսկայ ու բարդ ալիքը մղեց այս մտորումները գրի առնելու…

Անհրաժեշտ է, որ Հայաստանի Հանրապետութիւնում թէ՛ իշխանութիւնը եւ թէ՛ քաղաքականացած հասարակութիւնը լինեն զգօն, որպէսզի Ամուլսարի հարցով ու բնապահպանութեան առաջադէմ որեւէ քաղաքացիական պայքարի արդիւնքում չառաջանայ այնպիսի գործընթաց, որը յուսախաբ պիտի անի մեր այն փայլուն ու առաջադէմ երիտասարդութեանը, որ յեղաշրջեց օլիկարխիան` յանուն ժողովրդավարական արդար կարգերի կայացման: Ու այդ յուսախաբութեամբ չառաջնորդել նրան դէպի ծայրայեղականութիւն կամ դէպի նախկին յետընթաց կարգերը. ինչպէս այլուր արդարացւում է` ծայրայեղ նէոլիպերալիզմը կամ թէ բռնապետութիւնը, որպէս յաջողութեան միակ գործնապաշտ երաշխիքը մեր օրերի: Ահա այն նոր մեթոտաբանութիւնը, որը ընդհանրապէս աշխատում է ի դէմ ժողովրդավարութեան:

Թո՛ղ որ մեր գիտակից քաղաքացիական հասարակութիւնը եւ ՀՀ իշխանութիւնները իրենց որդեգրած ճշգրիտ գործընթացով ապահովեն մեր ժողովրդի համար բարօրութիւն ու բարին` առաւել ամրապնդելով ժողովրդավարութիւնն ու օրէնքի գերակայութիւնը, բարձրացնելով Հայաստանի վարկանիշը համամարդկային ու միջազգային քաղաքական բեմում:

23.08.2019