Կազմակերպութեամբ ՀՅԴ «Արամ» կոմիտէին, երէկ երեկոյեան ժամը 5:30-ին, Զահլէի «Քատիրի» պանդոկին մէջ տեղի ունեցաւ Հայոց ցեղասպանութեան 102-ամեակի ոգեկոչում:
Ձեռնարկին ներկայ էին ՀՅԴ Լիբանանի Կեդրոնական կոմիտէի ներկայացուցիչ, երեսփոխան Յակոբ Բագրատունի, երեսփոխաններ Էմիլ Ռահմէ եւ Էլի Մարունի, արդարութեան նախարար Սելիմ Ժրայսաթիի ներկայացուցիչ` նախկին նախարար Կապի Լայեուն, զբօսաշրջութեան նախարար Աւետիս Կիտանեանի ներկայացուցիչ` Աշոտ Բագրատունի, նախկին նախարար Խալիլ Հըրաուի, նախկին երեսփոխաններ Սելիմ Աուն եւ Հասան Եաագուպ, Ժողովրդային պլոքի նախագահ Միրիամ Սքաֆ, քաղաքական ուժերու ներկայացուցիչներ, Լիբանանի հայոց թեմի առաջնորդ Շահէ եպս. Փանոսեան, մարոնի համայնքի առաջնորդ Ժոզեֆ եպս. Մուաուատ, յոյն ուղղափառ համայնքի առաջնորդ Անթոնիոս Սուրի, յոյն կաթողիկէ համայնքի առաջնորդ Իսամ արք. Տարուիշի ներկայացուցիչ` Նիքոլա արք. Հաքիմ, դատախազ Սինթիա Գասարճի, Զահլէի ազգայիններէն Ժորժ Փուչիկեան, Զահլէի քաղաքապետ Ասաատ Զուղէյպ, Այնճարի քաղաքապետ Վարդգէս Խօշեան, Պեքաայի քաղաքապետարաններու համադաշնակցութեան նախագահ Մոհամետ Պասըթ, տնտեսական, ընկերային, մշակութային, մարզական միութիւններու ներկայացուցիչներ եւ ժողովուրդի հոծ բազմութիւն մը:
Լիբանանի եւ Հայաստանի քայլերգներու յոտնկայս ունկնդրութենէն ետք ՀՅԴ «Արամ» կոմիտէին անունով խօսք առաւ Խաժակ Բալուլեան, որ յայտնեց, թէ Պեքաայի եւ յատկապէս Զահլէի համար տարօրինակ երեւոյթ չէ մասնակից դառնալ իրաւացի դատ մը ներկայացնող ոգեկոչման ձեռնարկի մը:
Ան նշեց, որ 1915-ին հայոց դէմ գործուած Ցեղասպանութիւնը 20-րդ դարու սկիզբը վերածած է մահուան ու ամօթի` արձանագրելով այնպիսի բարբարոսութիւններ ու վայրագութիւններ, որոնք անկարելի է մարդկային միտքով հասկնալ:
Խ. Բալուլեան անդրադարձաւ Ցեղասպանութեան տարբեր հանգրուաններուն, տեղահանութեան, վերապրումին, սփիւռքի կազմաւորման, հայկական իր ինքնութեան եւ աւանդութիւններուն պահպանումին:
«Իբրեւ լիբանանահայեր` մենք հպարտ ենք մեր լիբանանեան եւ հայկական ինքնութեամբ: Լիբանանը եւ Հայաստանը մեզի համար կը ներկայացնեն հոգին եւ մարմինը, որոնք անկարելի է իրարմէ անջատել», ըսաւ ան` աւելցնելով, որ հայ ժողովուրդը պիտի պայքարի ի խնդիր Հայ դատի լուծման եւ Թուրքիոյ կողմէ Հայոց ցեղասպանութեան ճանաչման:
Խ. Բալուլեան շեշտեց, որ Հայոց ցեղասպանութեան անպատիժ մնացած ըլլալը պատճառ դարձած է այլ ցեղասպանութիւններու, ինչպէս նաեւ նոր միջոցներով եւ նոր անուններով գործուող մերօրեայ սպանդներուն, որոնց մասին կարելի է ըսել, թէ պատմութիւնը ինքզինք կը կրկնէ:
Ապա խօսք առաւ բանաստեղծ Հանի Մըրատ, որ ողջոյնի խօսք ուղղեց հայ ժողովուրդին, ՀՅ Դաշնակցութեան եւ Հայոց ցեղասպանութեան նահատակներուն: Ան անդրադարձաւ Ցեղասպանութեան 100-ամեակին առիթով իր հրատարակած «Ողջ հայեր» գիրքին նախաբանին` արտասանելով հայութեան նուիրուած իր երկարաշունչ բանաստեղծութիւններէն հատուած մը:
Հայոց ցեղասպանութեան 102-ամեակին նուիրուած «Նըհնա ուըլ Ատիյէ» արաբերէն յատուկ երգով հանդէս եկաւ երգիչ Ռազմիկ Ճուլֆայեան, որ երգեց նաեւ «Ատանայի ողբ»-ը:
Ապա Զահլէի կրտսերագոյն բնակիչներէն 4 եւ 5 տարեկան քոյր ու եղբայր Լոռի եւ Դաւիթ Խայեաթ-Նալպանտեաններ հայերէնով ասմունքեցին Հայոց ցեղասպանութեան նուիրուած կարճ ոտանաւորներ:
Օրուան պատգամը ուղղեց երեսփոխան Յ. Բագրատունի, որ նշեց, թէ Հայոց ցեղասպանութիւնը մարդկութեան դէմ գործուած ոճիր է, որ գործադրուած է կանխամտածուած կերպով` ժողովուրդ մը բնաջնջելու, զայն տեղահան ընելու եւ անոր ունեցուածքին տիրելու ու հողերը իւրացնելու նպատակով: Ան հաստատեց, որ Ցեղասպանութիւնը մինչեւ օրս կը շարունակուի եւ պիտի շարունակուի, մինչեւ որ թրքական պետութիւնը ճանչնայ իր նախահայրերուն գործած ոճիրը, ներում հայցէ հայ ժողովուրդէն եւ նիւթական ու բարոյական հատուցումներ կատարէ հայութեան` անոր վերադարձնելով իր բռնագրաւուած հողերը:
«Հայոց ցեղասպանութեան գծով թրքական կառավարութեան պատասխանատուութիւնը անկարելի է կասկածի տակ առնել, որովհետեւ իշխանութիւնը շարունակականութիւն է` սկսեալ Օսմանեան կայսրութենէն, հասնելով Միութիւն եւ յառաջդիմութիւն կուսակցութեան, Մուսթաֆա Քեմալ Աթաթուրքին եւ իրերայաջորդ թրքական կառավարութեանց, հասնելով մինչեւ Կիւլ եւ Էրտողան», ընդգծեց ան:
Յ. Բագրատունի շեշտեց նաեւ Թուրքիոյ դաշնակից պետութիւններուն պատասխանատուութիւնը` աւելցնելով, որ հակառակ Թուրքիոյ կողմէ մարդկային իրաւունքներու, ժողովրդավարութեան, միջազգային բոլոր ուխտերուն խախտումին, պատերազմական ոճիրներ եւ Ցեղասպանութիւնը գործելու եւ այդ մեղքը ուրանալու քաղաքականութեան, այդ պետութիւնները տակաւին կը մնան Թուրքիոյ դաշնակիցը:
«Իբրեւ երկրին մէջ գործող քաղաքական ուժ` մենք գործակիցներ ենք եւ կարիքը ունինք մեր նահատակներուն յիշատակը եւ մեր դատը յարգող քաղաքական կեցուածքներու, ինչպէս որ մենք կը յարգենք Լիբանանի համար ինկած մեր բոլոր համայնքներուն նահատակները: Ոչ ոք թող 1915-ի դէպքերը «ողբերգութիւն», «ցաւալի դէպքեր» եւ այլ եզրերով մեկնաբանէ, որովհետեւ անոնք մէկ անուն ունին` Ցեղասպանութիւն, ինչպէս յայտարարած է պապը», շեշտեց ան:
Երեսփոխան Բագրատունի հարց տուաւ, որ արդեօք թուրք ղեկավարներ Ճեմալի, Թալէաթի, Էնվերի, Նազըմի եւ Շաքիրի բացայայտ կեցուածքները, թէ հայերը պէտք է բնաջնջել եւ հայ անունը իր գոյութենէն ջնջել, ինչպէս նաեւ լիբանանցիները սովի ենթարկելով ցեղասպանութեան ենթարկել, բաւարար չե՞ն արթնցնելու հաւաքական յիշողութիւնը եւ լիբանանեան պետութենէն միասնաբար պահանջելու, որ 24 ապրիլը Ցեղասպանութեան դէմ ազգային զօրակցութեան օր յայտարարուի:
«Նահատակներուն յիշատակին, իրաւունքի եւ ճշմարտութեան նահատակներուն դիմաց ի՞նչ կը պահանջենք:
Միասնաբար կը պահանջենք իրաւունքի եւ արդարութեան բանեցում:
Միասնաբար կը պահանջենք Թուրքիայէն ճանչնալ Հայոց ցեղասպանութիւնը, ներում հայցել, հատուցել եւ հայութեան վերադարձնել իր պապենական հողերը:
Կը պահանջենք Թուրքիայէն հաշտուիլ իր պատմութեան հետ եւ վերջ տալ ճշմարտութիւնը ուրանալու քաղաքականութեան, որովհետեւ ժողովուրդներուն պայքարը կը շարունակուի, այնքան ատեն որ ոճրագործութիւնը կը շարունակուի, իսկ իրաւունքն ու արդարութիւնը իրականացնելու լաւագոյն միջոցը` իրաւազրկուած ժողովուրդներուն միասնականութիւնն է:
Մենք ծնունդ առինք եւ նահատակուեցանք, որպէսզի միասին ապրինք եւ միասին ալ պիտի գոյատեւենք», եզրափակեց Յ. Բագրատունի:
Գեղարուեստական յայտագիրը ընդգրկեց նաեւ Ցեղասպանութեան 102-ամեակին առիթով ՀՅԴ Զաւարեան ուսանողական միութեան պատրաստած վաւերագրական ժապաւէնի ցուցադրութիւնը: Իսկ Այնճարէն խումբ մը երիտասարդներ ներկայացուցին երգ ու նուագ: Սեւատա Անտոնեան կիթառով երգեց Արթիւր Մեսչեանի «Աշխարհի ցաւով» երգը, իսկ Րաֆֆի Թասլաքեան` տուտուկով ու Շաղիկ Հապէշեան` ջութակով նուագեցին «Տլէ Եաման»-ը:
