«Ա՜խ, այս Մասիսը…
Բոլոր հայերին այստե՜ղ է բերում,
Երբ ինքն… այստե՜ղ չէ…
Միաբանութեան քարո՜զ է կարդում
Աշխարհում ցրուած հայերին անտուն
Ա՛խ, այս Մասիսը»
Գէորգ Էմին (1919-1998)
Ահաւասիկ չուշացաւ:
Թուրք «պատգամաբեր» Քըլըչի Երեւան այցելութենէն ետք ինչե՜ր կը սպասուէին «ազգընտիր» վարչապետէն եւ անոր լծակիցներէն: Պատասխանը չուշացաւ եւ անգամ մը եւս ազգային խորհրդանիշ մը` մեր ազգի յաւերժութեա՛ն մէկ խորհրդանիշը, եղաւ ոտնակոխ:
Ըստ Փաշինեանի, պէտք չէ զայրացնել Էրտողանը: Մօտիկ անցեալին կը բաւականանար Ալիեւը չզայրացնելով…
Լուրը տարածուեցաւ շաբաթասկիզբին: Այսպէս, ՔՊ-ական կառավարութեան որոշումով 1 նոյեմբերէն սկսեալ Հայաստան մուտքի եւ ելքի սահմանահատման կնիքին վրայ այլեւս պիտի չըլլան Մասիսներուն պատկերը` այն մտահոգութեամբ, որ այդպիսի կնիքներ «յարձակողական պատգամներ» են, որոնք կրնան զայրոյթ պատճառել դրացի երկիրներուն եւ, այսպիսով արգելք հանդիսանալ «բարի դրացնութեան» եւ անշուշտ թութակներու նման կրկնող «խաղաղութեան խաչմերուկ»-ին: Զայրացողը, բնականաբար, ո՛չ Իրանն է, ո՛չ ալ Վրաստանը:
Արհամարհելով ամէն դժգոհութիւն` արդէն իսկ որոշուած են նոր կնիքները, որոնք ՔՊ-ականներու հաստատումով, «Իրական Հայաստան»-ի գաղափարախօսութեան հետ կապ ունին: Աւելո՜րդ մանրամասնութիւն մըն ալ. որոշումը տրուած է… գաղտնի, ինչպէս կ՛ըլլան մեր հայրենիքին լինելութեան հետ կապ ունեցող մեծ ու փոքր որոշումներ` սկսելով Արցախի յանձնումէն:
«Մութ հաշիւներու» պատճառով (արդեօք մութ բան մնացա՞ծ է ՔՊ-ական Հայաստանի մէջ, բացի իշխանաւորներու ձեռակերտ` մթագնած միտքերէն), կը շարունակուի «նահանջը առանց… երկրի»: Թող ներէ՜ Շահան Շահնուրը, որուն հետեւողութեամբ` «երգ»-ը փոխարինեցինք «երկիր»-ով, սակայն կը ձայնակցինք անոր աւաղելով` «Մեղա՛յ, մեղա՛յ Արարատին»:
Չպահուըտինք մեր մատներուն ետին եւ ՔՊ-ականներու սուտ քարոզչութեան «անտառ»-ին մէջ. ընդունինք, որ հայրենիքը քար առ քար փլուզումի կը տանին:
ՔՊ-ականներ շարունակ կը խօսին ապառնիով` ապագայ Հայաստանին մասին: Քանզի ապագայով շա՜տ մտահոգուած են. փա՞ստ կ՛ուզէք. այս օրերուն, երբ դպրոցական վերամուտ է, ահաւասիկ կոչ` աշակերտներուն, որոնց գիրքերն անգամ սկսած են աղաւաղուիլ ՔՊ-ամէտ կրթական նախարարութեան եւ մի՛շտ ու մի՛շտ անոր լծակներուն կողմէ: Լուրեր կը տարածուին, որ դպրոցներու պատերէն հեռացուցած են մշակոյթի ու ազգի պաշտպանութեան պատգամախօսներու նկարները… Անդին` Ազրպէյճանի դպրոցներուն մէջ հայատեացութեան «դաստիարակութիւնը» նոր մղոններ կը կտրէ, խաղաղութեան ուղղութեամբ գործնական քայլեր չեն երեւիր:
Եթէ կը փորձեն այս ձեւով լեզու գտնել թշնամիին հետ, ուրեմն ԱՐԱՐԱՏ բառի գործածութիւնն ալ կրնայ արգիլուիլ` սկսելով յատուկ անուններէն, մինչեւ ոգելից ըմպելիի գործարան, մարզական ակումբ եւ այլն: … Հապա՞ արտաքին գործոց նախարար Արարատ Միրզոյեանը, որուն անունը իր թուրք հոգատարները շատո՜նց աղաւաղած են:
Կոչէ աւելի` «աւետարան» մըն է փոխանցուելիքը: Այսպէ՛ս`
Սիրելի՛ աշակերտներ, իր փառապանծ գեղեցկութեամբ, Նոյ նահապետին ջրհեղեղէն փրկուած նաւուն կայանը` Արարատը, հայ ազգին համար նուիրական իմաստ ունի եւ սուրբ կը համարուի: Անիկա խորհրդանիշն է հայութեան յաւերժութեան:
Իր վեհաշուք հմայքով, դժուարամատչելի բարձունքներով եւ բնական ներգործումներով` երկրաշարժեր, սառցասահանքներ, վիմագլորումներ եւ սարսափազդու դղրդիւններ` Արարատ խորհրդաւոր ազդեցութիւն ունեցած է եւ արժանացած` պաշտամունքի ու առասպելաբանութեան:
Խաբեպատիր եւ ստայօդ որոշումներու հիմամբ, անցագրերու վրայ դրուելիք կնիքներէն Արարատի պատկերին հրաժեշտը ոչ մէկ բան պիտի փոխէ իրականութենէն: Տեղին է կրկնել եւ շարունակ ընդգծել, որ երկու Մասիսներն ալ լերկ են, առատ աղբիւրներ չունին, հետեւաբար շատ աղքատ են բուսականութեամբ: Ժայռոտ է գագաթը եւ ունի մօտ ութ մղոն տարածութիւն: Մէկէն մինչեւ երկու մղոն բարձրութեամբ լանջերուն փռուած են արօտավայրեր եւ թփուտներ, աւելի վար, տեղ գրաւած են եղէգնուտներ եւ ճահիճներ: Լեռնալանջերը քարակարկառներով ծածկուած են, ծանօթ`քարէ ծովեր անունով: Այս բաները չեն նսեմացներ Մասիսներուն դերն ու արժէքը:
Չմոռնա՜ք. Տրդատ Գ. թագաւորը եւ Գրիգոր Լուսաւորիչը Սուրբ Էջմիածնի հիմերը դրին, Հռիփսիմէի եւ Գայիանէի վկայարանները կառուցեցին հայութեան յաւերժութեան խորհդանիշ Մասիսին շուքին: Անոնցմէ շա՜տ առաջ, Արտաշէս թագաւորին ընբոստ զաւակը` Արտաւազդ, «բանտարկուեցաւ» Մասիսի անդունդներուն խորը, ա՛ն ալ, Փոքր Մհերին պէս, դարձած է հայութեան ազատագրութեան մէկ խորհրդանիշը:
Մօտիկ անցեալին, 1829 սեպտեմբերին Արարատի գագաթը բարձրացաւ գերմանացի փրոֆեսէօր Ֆրիտրիխ Փարոթ` իբրեւ ուղեկից ունենալով «Վէրք Հայաստանի»-ն (ի՜նչ զուգադիպութիւն` համեմատած մեր հայրենիքի ներկայ օրերու վիճակին) գրած Խաչատուր Աբովեանը, շրջանէն երկու գիւղացիներ եւ ռուս երկու զինուորներ:
Ազդեցիկ պիտի ըլլայ ըմբոշխնել ֆրանսահայ բեմադրիչ Ռոպեր Կետիկեանի «Le Voyage en Arménie» («Journey to Armenia») ժապաւէնին վերջին քանի մը վայրկեանները (https://www.youtube.com/watch?v=-Tlqmb4MAjc&t=563s) եւ մեծ պաստառի վրայ ցոյց տալ 19 Բաղրամեանի վարձակալներուն:
Մեկնաբանութիւնը կը մնայ դիտողին եւ անշուշտ` յատկապէս այդ անխիղճ, անխնայ եւ դաւաճան վարձակալներուն:
Հայութեան` հայրենի եւ սփիւռքի հայուն համար մէկ բան յստակ է. եթէ սկսանք Արարատի դերակատարութեան մասին Էմինի տողերով, աւարտենք Իսհակեանի պերճախօս պատասխանով.
«Արարատի ծեր գմբեթից դար է եկել,
Վայրկեանի պէս, ու անցել»:
……………………………………………….
«Հերթը մի պահ քոնն է հիմա,
Դու էլ նայիր սէգ կատարին, ու անցի՛ր»:
