ԲԺԻՇԿ ԿԱՐՊԻՍ ՀԱՐՊՈՅԵԱՆ
Ահաւասիկ հայ ընթերցողին կարողացայ ներկայացնել «Բժիշկին խօսքը» շարքին եօթներորդ հատորը:
«Բժիշկին խօսքը» շարքը կը բաղկանայ եօթը հատորներէ:
«Բժիշկին խօսքը» շարքին եօթը հատորները ունին մէկ նպատակ` հայ անհատին եւ հայ հանրութեան հասցնել հայերէնով բժշկական եւ առողջապահական նիւթեր, գիտելիքներ եւ նորութիւններ: Անոնց հասցէն բժշկական դասը չէ, այլ միայն ու միայն` ժողովուրդը: Անոնք բժշկական մասնագիտական գիրքեր չեն:
Առաջին վեց հատորներուն մէջ գրած եմ 15 պատմաբժշկական յօդուածներ եւ 345 բժշկական յօդուածներ` 600-է աւելի հիւանդութիւններու եւ բժշկական նիւթերու մասին, զանոնք համախումբ ցանկագրելով «Բժիշկին Զ. խօսքը» գիրքի վերջաւորութեան` ըստ նիւթի եւ հատորի:
«Բժիշկին խօսքը» շարքին վեց հատորներուն 345 յօդուածներուն մէկ երրորդը լոյս տեսած է հայ մամուլին մէջ, իսկ մնացեալ երկու երրորդը առաջին անգամ լոյս տեսած է վեց հատորներուն մէջ:
Վեց հատորներու մէջ գործածուած են հայերէնով եւ անգլերէնով 6000-է աւելի բժշկական-առողջապահական եւ գիտական բառեր, ինչպէս նաեւ` 280-է աւելի բժշկական-առողջապահական հայերէն նոր բառեր, որոնք մշակուած են իմ եւ իմ սիրելի գործակից Վրէժ-Արմէն Արթինեանին կողմէ:
Առաջին հինգ հատորներուն վերջին էջերուն նշուած են գործածուած աղբիւրները, անգլերէն-հայերէն, հայերէն-անգլերէն բառացանկերը, մեր կողմէ` հայերէն բժշկական նոր բառերու առաջարկները (աստղանիշով նշուած): Իսկ վեցերորդ հատորին վերջաւորութեան տեղադրուած է վեց հատորներուն ընդհանուր եւ մանրամասն բովանդակութիւնը:
Ներկայ հատորը` «Բժիշկին Է. խօսքը», հաւատարիմ մնալով հանդերձ իմ վերոնշեալ սկզբունքային առաքելութեան, մասամբ մը կը տարբերի նախորդ վեց հատորներէն:
«Բժիշկին Է. խօսքը» հատորը կազմուած է եօթը գլուխներէ: Առաջին գլուխը կը բովանդակէ 14 բժշկական յօդուածներ: Երկրորդ գլուխը կը ներկայացնէ մեր մարմնի տարբեր մասերուն եւ օրկաններուն կազմուածքի հանրագիտակը: Երրորդ գլուխը կ՛անդրադառնայ հայ բժիշկներու, ատամնաբուժներու եւ դեղագործներու ոդիսականին` Հայոց ցեղասպանութեան ընթացքին եւ անկէ ետք: Չորրորդ գլուխը կը ներկայացնէ Հայոց ցեղասպանութենէն վերապրած եւ նոր յայտնաբերուած 38 բժիշկներու, ատամնաբուժներու եւ դեղագործներու կենսագրութիւնները` որպէս յաւելուած: Հինգերորդ գլուխին մէջ ներկայացուած են 1850-1980 բժշկական հայ գիրքերու եւ պարբերաթերթերու նոր գտնուած ցանկը` որպէս յաւելուած նախորդներուն: Վեցերորդ գլուխին մէջ գրուած է հին դարերէն մինչեւ մեր օրերը 43 երախտաւոր հայ բժիշկներու, ատամնաբուժներու, դեղագործներու եւ գիտնականներու հետաքրքրական կենսագրութիւնները: Իսկ եօթներորդ գլուխին մէջ յիշատակուած են ինը գրող բժշկուհիներու կենսագրութիւնները:
Այս հատորը ձօնած եմ «Գալուստ Կիւլպէնկեան» հիմնարկութեան հայկական բաժանմունքին` հայ գիրի-լեզուի եւ արեւմտահայերէնի ի նպաստ անոր համատարած ծառայութեան համար:
«Բժիշկին Է. խօսք»-ին լոյս ընծայումը իրականացաւ «Գալուստ Կիւլպէնկեան» հիմնարկութեան հայկական բաժանմունքին նիւթական յատկացումով եւ անոր տնօրէնին` դոկտ. Ռազմիկ Փանոսեանին անվերապահ բարոյական օժանդակութեամբ: Առ այդ, անոնց կը մնամ երախտապարտ եւ կը յայտնեմ իմ խորին շնորհակալութիւններս:
«Բժիշկին Է. խօսքը» գիրքի կողքին համար օգտագործած եմ ողբացեալ արուեստագէտ-գծագրիչ Վազգէն Թիւթիւնճեանին կողմէ պատրաստուած յատուկ գծանկարը: Իրեն միշտ կը մնամ երախտապարտ:
Շնորհակալութիւն իմ կեանքի ընկերոջս-կնոջս` Էլիզապէթին, որ մեծ զոհողութիւններով եւ Յոբի համբերութեամբ կը տանի իմ ամէնօրեայ գիշերային առանձնութիւնս, որպէսզի կարողանամ կատարել այս աշխատանքները: Ան առաջին օրէն քաջալերեց զիս, եւ իր քաջալերանքը եղաւ աշխատանքներուս իրագործման հիմնական սկզբնաղբիւրը:
«Բժիշկին Է. խօսքը»-ը հարստացաւ Վրէժ-Արմէն Արթինեանի «Խօսք ի սրտէ» գրութեամբ:
Մոնրէալ, 5 յունիս 2024
Խօսք Ի Սրտէ
Իր այս «Բժիշկին Է. խօսքը» հատորով բժ. Կարպիս Հարպոյեան իր 15-րդ գիրքն է, որ կը մատուցէ ընթերցողին` իր գրողական գործունէութեան աւելի քան կէս դարու ընթացքին:
Արդարեւ, սա ինքնին գնահատանքի արժանի երեւոյթ է ոեւէ գրողի համար, իսկ իր պարագային յատկանշակա՛ն երեւոյթ է, քանի որ բժշկական-առողջապահական մարզին մէջ քիչեր ունեցած են այդպիսի բեղուն արգասիք:
Սոյն հատորին մասին հեղինակը իր «Փոխան նախաբանի» զեկոյց-հաշուեյարդարով տուած է բաւական մանրամասն բացատրութիւններ` միաժամանակ ներկայացնելով նաեւ իր ցարդ իրագործած ընդհանուր աշխատանքը: Ես յաւելեալ տեղեկութիւն չունիմ աւելցնելիք, բայց կ՛ուզեմ շեշտել, որ «Բժիշկին խօսքը» եօթհատորեակէն անդին, իր մնացեալ ութ գիրքերով Կարպիս մեզի տուած է բազմաթիւ յարակից նիւթեր` առնչուած իր ասպարէզին ու մեր պատմութեան, մանաւանդ` Մեծ եղեռնի կապակցաբար, որոնք կը մատնեն հետախուզողի իր եռանդն ու հետեւողականութիւնը: Ընթերցողը իր գործերուն ճամբով պիտի ծանօթանայ այլ եւ այլ անձերու, իրադարձութիւններու եւ իրողութիւններու, ինչպէս նաեւ` գիրքերու եւ պարբերաթերթերու, որոնց մասին դժուար թէ այլուր կարենար դիւրութեամբ իմանալ: Իսկ վերջին շրջանին հրատարակած իր յուշերով բժիշկը կը ներկայացնէ օգտաշատ վկայագրութիւն մը:
Այստեղ, սակայն, կ՛ուզեմ անգամ մը եւս ընդգծել Կարպիս Հարպոյեանին գլխաւոր արժանիքը մեր բժշկագիտութեան մէջ: Այդ իր բերած ներդրումն է մեր լեզուակերտման մարզին մէջ: Իր «Բժիշկին Ե. խօսքը» հատորի սկիզբը, ուր ինծի շնորհեր էր գրել «Խօսք ներածական» մը, կ՛ըսէի. «Բոլորիս համար ալ շատ դիւրին է անմիջապէս մեր լեզուին տակ ինկող օտար բառը գործածելը, մանաւանդ երբ գիտական, բժշկական կամ արհեստագիտական նիւթերու մասին կը խօսինք: Հայերէնը մտաբերելը յաւելեալ ճիգ կ՛ուզէ, բայց միշտ չէ, որ հայերէն եզրը գոյութիւն ունի, իսկ եթէ ունի, միշտ չէ, որ ընթացիկ գործածութեան մէջ է: Հարպոյեան մեզ կը մղէ, որ ընե՛նք այդ ճիգը ու սորվինք օտարաբանութիւններու հայերէն համազօրները»: Ու կ՛աւելցնէի, որ ինք մեծապէս կը դիւրացնէ մեր գործը` առաջարկելով նոր եզրեր:
Կը մնայ, որ Հարպոյեանին աւանդը ամբողջանայ իր բոլոր գործերուն մէջ իր առաջարկած ու գործածած նորաբանութիւններու մէկտեղումով նոր հատորի մը մէջ, թէկուզ առցանց` ժամանակի ընթացքին զայն տեւաբար ճշգրտելու եւ ճոխացնելու ալ հնարաւորութեամբ:
Վա՛րձքդ կատար, սիրելի՛ Կարպիս:
ՎՐԷԺ-ԱՐՄԷՆ ԱՐԹԻՆԵԱՆ
