ՄԻՀՐԱՆ ՔԻՒՐՏՕՂԼԵԱՆ
14. Յունաստան.– Շատ հին է հայկական տարրի ներկայութիւնը Յունաստանի եւ յատկապէս Մակեդոնիոյ (Սելանիկ) եւ Թրակիոյ մէջ: Շրջանի քաղաքներէն իւրաքանչիւրը մինչեւ հիմա ունի իր ազգային գերեզմանատունը, որմէ զրկուած է Ատտիկէի (Աթէնք, Բիրէա եւ արուարձաններ) հայութիւնը: Հայկական հետքեր կը գտնուին նաեւ Կրետէ կղզիին մէջ, ուր մինչեւ հիմա «Արմենի» կոչուող շրջան մը կայ ու անկէ քիչ անդին` «Ամառի» անունով գիւղ մը` հաւանաբար նախորդին ամարանոցը եղած ըլլայ…
Նորագոյն շրջանի յունահայ գաղութը կազմուած է 1920-ական թուականներուն` Հայոց ցեղասպանութեան եւ Զմիւռնիոյ աղէտին (1923) հետեւանքով, երբ Կիլիկիայէն, Զմիւռնիայէն, Կ. Պոլսէն կամ Փոքր Ասիոյ տարբեր քաղաքներէն 80.000-էն աւելի գաղթական հայեր ապաստան գտած են Յունաստանի մէջ: Անոնցմէ շատեր Համաշխարհային Բ. պատերազմէն ետք երկրին մէջ տարածուած համատարած չքաւորութեան ու անգործութեան պատճառով գաղթած են Ամերիկաներ ու Քանատա:
Խորհրդային Միութեան փլուզման տարիներուն յունահայերու թիւը 15 հազարի շուրջ կը տարուբերէր: Գաղութը կը շարունակէ օժտուած ըլլալ մեծ գաղութի մը բոլոր գործօններով` առաջնորդարան, եկեղեցի-կրօնականներ, ամէնօրեայ եւ միօրեայ վարժարաններ, ակումբ-հաւաքատեղիներ, բարեսիրական, մարզական թէ մշակութային կազմակերպութիւններ իրենց մասնաճիւղերով եւ յարակից լծորդներով, ինչպէս` պարախումբ, երգչախումբ, սկաուտութիւն, պասքեթպոլի, վոլէյպոլի խումբեր եւ այլն: Միակ շրջանն է ամբողջ Եւրոպայի մէջ, որ մեծ ջանքերով կը շարունակէ պահել «Ազատ Օր» օրաթերթը` իբրեւ օրկան ՀՅԴ-ի: Յունաստանի մէջ կը գործեն ՀՅԴ-ի հինգ կոմիտէութիւններ, երեքը Ատտիկէի եւ երկուքը` հիւսիսային Յունաստանի քաղաքներու մէջ: Կեդրոնական կոմիտէն ունի հակակշիռ` ազգային ու միութենական կեանքին վրայ եւ ստանձնած է գաղութային աշխուժութիւնները խթանելու դերակատարութիւն: Հայ դատի յանձնախումբին հետ կը վարէ քաղաքական յարաբերութիւններ: Այս վերջին մարզին մէջ արձանագրուած է մեծ յաջողութիւն տարիներու ընթացքին, ինչ որ կը ջանան պահել յաջորդական ԿԿ-ները` շարունակելով քաղաքական շրջանակներու հետ ջերմ ու յաճախակի յարաբերութիւնները: Շնորհիւ այդ յարաբերութիւններուն` կարելի եղած է ապահովել, որ երկար տարիներէ ի վեր կրթական նախարարութիւնը ստանձնէ յոյն եւ հայ ուսուցիչներու վարձատրութիւնը, որ 1996-ին պետական օրէնքով ապրիլ 24-ը Հայոց ցեղասպանութիւնը յիշելու օր հռչակուի եւ նահանգապետարանի ծախսերով ու մասնակցութեամբ համապատասխան ձեռնարկներ կատարուին եւ այլն:
Յունաստանի մէջ մէկ եկեղեցիով կը շարունակէ գոյութիւն ունենալ նաեւ էջմիածնական թեմը, որ նշանակալի գործունէութիւն մը չի ծաւալեր: Նոյն ալիքի վրայ են ՌԱԿ-ն ու ՀԲԸՄ-ը, որոնք կը հրատարակեն շաբաթաթերթ մը եւ կը պահեն նախակրթարան մը` աշակերտներու նօսրացած թիւերով:
Յունահայ գաղութի պատասխանատուներուն մեծ մտահոգութիւնն է բոլոր դպրոցներու աշակերտներու թիւի համեմատական նօսրացումը, յատկապէս` մանկապարտէզներու եւ նախակրթարաններու մէջ:
Դասական գաղութի շուրջ 12-15 հազար հայերուն վրայ Սուրիայէն ու Լիբանանէն քանի մը հարիւր եւ մանաւանդ Հայաստանէն եկուոր բազմահազար հայերը գումարած` կ՛ենթադրուի, թէ յունահայութեան թուաքանակը այսօր հասած պէտք է ըլլայ շուրջ 50.000-ի:
Ներկայիս սփիւռքահայութեան ընդհանուր ու համատարած անտարբերութեան վտանգաւոր վարակէն զերծ չեն նաեւ յունահայ ազգայինները, ինչ որ անյարիր է ընդհանրապէս ամբողջ սփիւռքին, յատկապէս` յունահայութեան, որ միշտ եղած է բծախնդիր ու հետեւողական` իր կազմակերպուածութիւնը ամուր պահելու ջանքին մէջ :
15. Կիպրոս.- Իբրեւ գլխաւոր հաստատում պէտք է յատկանշել, որ ամբողջ Եւրոպայի մէջ միակ հայախօս գաղութն է: Հայութեան թիւը շուրջ 4000 է եւ կը վայելէ պետութեան հոգածութիւնն ու օժանդակութիւնը: Կառավարութիւնը տարեկան մէկ միլիոն եւրօ կը յատկացնէ հայկական դպրոցներուն, չհաշուած պարբերական այլ յատկացումները` մշակութային այլազան աշխուժութիւններու համար: Հայոց կողմէ կայ մէկ երեսփոխան կիպրական խորհրդարանին մէջ: Կը գործեն 3 հայկական ամէնօրեայ նախակրթարաններ Նիկոսիոյ, Լառնաքայի եւ Լեմեսոսի մէջ եւ մէկ միջնակարգ` շուրջ 230 աշակերտներու ընդհ. թիւով: Ունին նաեւ մանկամսուր` շուրջ 15 երեխաներով:
Կիպրոսի մէջ կը գործէ ՀՅԴ-ի կուսակցական կազմ եւ Հայ դատի յանձնախումբ, որոնք կազմակերպական աշխատանքներու կողքին, կը վարեն քաղաքական յարաբերութիւնները եւ մղում կու տան Համազգայինի, ՀՄԸՄ-ի եւ ընդհանրապէս ազգային իշխանութեանց գործունէութեանց: Կը կատարուին ամէնօրեայ ռատիոհաղորդումներ, առցանց ու պարբերական հրատարակումներ, ինչպէս, օրինակ, «Կիպրահայեր»-ը, «Ազատ խօսք»-ը եւ այլն: Կարելի է Կիպրոսը համարել կազմակերպ գաղութ, ուր ՀՅԴ-ի հակակշիռը զգալի է եւ ազգայիններու կողմէ` ընդունուած:
(Շար. 4)
