Մ. ՂԱՐԻՊԵԱՆ
ԼՕԽ-ի Շրջանային վարչութեան հովանաւորութեամբ եւ կազմակերպութեամբ Դաստիարակչական յանձնախումբին, երկուշաբթի, 16 յունուար 2023-ին, ԼՕԽ-ի «Արաքսի Պուլղուրճեան» կեդրոնին մէջ, խումբ մը մշակութասէր ԼՕԽ-ականներ եւ հիւրեր ներկայ գտնուեցան յանձնախումբիս ընթացիկ տարուան երրորդ դասախօսութեան: Օրուան պատգամախօսն էր Համազգայինի Կեդրոնական վարչութեան ատենապետ Զաքար Քէշիշեան, իսկ նիւթն էր «Հայ ազգային երգը»:
Անի Պաղտիկեան բարի գալուստի խօսքէն ետք ներկայացուց գաղութիս ժրաջան եւ մշակութասէր Զաքար Քէշիշեանի կենսագրականը: «Մեծ է ներդրումը Զաքար Քէշիշեանին, հայ երգի եւ երաժշտական բնագաւառին մէջ` ո՛չ միայն Լիբանանի, այլ նաեւ Արցախի եւ Շուշի քաղաքի, ուր հիմնադրած եւ եղած է գեղարուեստական ղեկավարը «Վարանդա» մանկապատանեկան եւ երիտասարդական երգչախումբերուն: Չմոռնանք յիշելու, թէ մինչեւ օրս, շուշեցիները անհամբեր կը սպասեն իրենց «բարի հսկայի» այցելութիւններուն»:
Իր արժանիքներուն համար բազմիցս պարգեւատրուած դասախօսը ներկայացուց «Հայ ազգային երգը»` նախնական շրջաններէն մինչեւ ներկայ ժամանակներ:
Հայ երգին զարգացման հոլովոյթին մասին խօսելով` Զ. Քէշիշեան ըսաւ, որ Վանի եւ Երեբունիի պեղումներու ընթացքին յայտնաբերուած են բարձր մակարդակի նկարչական եւ երաժշտական գործիքներու որմնանկարներ, որոնք փաստեր են, թէ հեթանոսական շրջանին մենք ունեցած ենք բարձրորակ երաժշտութիւն:
Քրիստոնէական շրջանին ալ մնացած ենք մեր նուաճած բարձունքներուն վրայ: Այդ դարերուն, հոգեմտաւոր կառոյցի կողքին զարգացուցած ենք նաեւ մարդկային եւ աշխարհիկ երաժշտութիւնը, յայտնեց ան:
Բանախօսը յայտնեց, որ կարեւոր երաժշտութիւն մշակած կամ ստեղծած են նաեւ մեր հերոսներու եւ նահատակներու վրայ լացող ու հխուր մթնոլորտ ստեղծող մեր եղերամայրերը: Հետաքրքրական շրջան եղած է նաեւ խազագրութեամբ մագաղաթներու վրայ արձանագրուած երաժշտութիւնը, սակայն դժբախտաբար խազերու բանալիները հասած չեն մեզի:
Ան ըսաւ, որ հայ երգի եւ երաժշտութեան աննախընթաց վարպետ Կոմիտասի անձնական ջանքերով մեզի հասած են նախնական եւ հին ժամանակներու բանահիւսութիւնը, հոգեւոր երգերն ու «աշխարհիկ»-ները: Ըստ Կոմիտաս վարդապետին հոգեւոր եւ աշխարհիկ երգերը եղած են քոյր ու եղբայր:
Չորրորդ դարուն ունեցած ենք լայնածաւալ երաժշտութիւն: Ճիշդ է, որ Մեսրոպ Մաշտոց եւ Սահակ Պարթեւ եղած են մեր առաջին շարականագիրները, սակայն 10-րդ դարուն հսկայ աշխատանք ծաւալած է Գրիգոր Նարեկացին, իսկ 12-րդ դարուն Ներսէս Շնորհալի հայրապետ գեղեցիկ եւ ժողովրդականացուած մակարդակի հասցուցած է Արեւագալի եւ Հսկումի երգերը: Շարական, կցորդ եւ տաղերու շրջանը հետզհետէ աւելի զարդոլորուն դարձած են յառաջիկայ դարերուն:
Զաքար Քէշիշեան դիտել տուաւ, որ 14-րդ դարէն սկսեալ աղանդաւորները կասեցուցած են մեր նոր շարականներու ստեղծումը, եւ եկեղեցին բաւականացած է իր արժէքներով:
Կարճ դադար մը առնելով, Համազգայինի Բ. Կանաչեան երաժշտանոցի անձնակազմէն Գէորգ Քէշիշեան (տուտուկահար), իսկ Նարեկ Քէշիշեան (տհոլահար) ներկայացուցին արցախեան պարեղանակ մը: Ներկաներու կողմէ ծափողջոյններով ընկալուած այս հրաշալի եւ գեղեցիկ մատուցումէն ետք, դասախօսը անցաւ ժողովրդային երգերու բնագաւառ, ակնարկելով մեր հորովելներու եւ եզան հետ գիւղացիի խօսքերու գեղեցկութեան:
Ան յիշեց օրօրոցային երգերը, հարսանեկան եւ պանդուխտի մեր արժէքներու գլուխ գործոցները: Ապա, երկրորդ դադար մը առնելով ներկաները վայելեցին Կարէն Գազանճեանի (թենոր) կատարողութեամբ «Ալագեազ» եւ «Խնկի ծառ» երգերը, Կոմիտասի մշակումով եւ զոյգ ընկերակցութեամբ Գէորգ եւ Նարեկ Քէշիշեաններու:
Զ. Քէշիշեան ապա վեր առաւ խորհրդային ժամանակներու երաժշտական դպրոցներու, օփերաներու եւ նուագախումբերու հսկայական յառաջդիմութեան իրականութիւնը: Օփերան, որ բազմաթիւ արուեստներու համախմբումն է, շարունակեց դասախօսը, կ՛ընդգրկէ երգ, երաժշտութիւն, պար, դերասանութիւն, տարազ, բեմայարդարում, նուագախումբ եւ խմբավար, այսինքն` արհեստներու եւ արուեստներու ընդհանրութիւն մը: Մենք օփերա ունենալով, քաղաքակրթական մակարդակի բարձրագոյնին հասած ենք. նուաճած ենք: Ունինք Հայաստանի մէջ Արամ Խաչատուրեանի նման ինքնուրոյն երաժշտութիւն ունեցող հանճարներ: Ունինք Էդկար Յովհաննէսեանը, Չուխաճեանը եւ ուրիշներ: Ունինք Բարսեղ Կանաչեանը:
Վերջին բաժինով Զաքար Քէշիշեան վեր առաւ մեր աշուղներու երաժշտութիւնը, մշակումները եւ կատարումները: Յիշեց աշուղ Ջիւանին, Աշոտը, Շահէնը, Նաղաշ Յովնաթանն ու Պաղտասար դպիրը:
Եզրակացնելով, որ մենք ունինք ինքնուրոյն երաժշտութիւն, Զ. Քէշիշեան քաջալերեց ներկաները, որ տէր կանգնին այդ գեղեցիկ մշակոյթին: Ապա, արցախեան պարեղանակի մը ունկնդրութեամբ ձեռնարկը հասաւ իր աւարտին: Աննախընթաց ոգեւորութիւն կը տիրէր «Թնճուկեան» սրահին մէջ:
Բարձր տրամադրութեամբ ներկաները շնորհակալական խօսքերով համախմբուեցան Զաքար Քէշիշեանի շուրջ:
Շնորհակալութիւն բոլորին:
