ՀՅ Դաշնակցութիւնը ծնաւ հայ ժողովուրդի անհուն տառապանքէն ու ծով ցաւերէն, իբրեւ արտայայտիչը անոր ազատ ու անկախ ապրելու կամքին:
Դարձակէտ մը կազմեց անոր ծնունդը իննսունական թուականներու վերջին տասնամեակին, երբ ահաւոր երկունքի մէջ էր հայաշխարհը,- մեր արցունքի հովիտը:
Դարաւոր բռնակալութեան դէմ ընդվզում մըն էր անոր երեւումը դարաւոր ու փառաւոր պատմութեան դափնիներով պսակուած ազգի մը ընտրանիին կողմէ: Տարերային պոռթկում մը` ստրկութեան անարգ շղթաները քանդելու եւ ազատութեան տաճարներ կանգնելու:
Հայութեան լաւագոյն զաւակները առաջին իսկ վայրկեանէն բոլորուեցան ՀՅ Դաշնակցութեան շուրջ, որ իր սրբազան դրօշին վրայ բոցավառ տառերով արձանագրեց «Մա՛հ կամ ազատութիւն»:
Ու ազատութեան ճանապարհին վրայ զոհեց իր անձնուէր զաւակները, հազարներով:
Հայութեան տուաւ հաւատոյ հանգանակ մը, ազատ հայրենիքի գաղափարականը, որուն հաւատարիմ կը մնայ իր ծնունդէն ի վեր:
Այսօր, երկարաձիգ տարիներու բեղուն վաստակով բեռնաւոր, հաստարմատ կաղնիի մը հանգոյն կանգուն կը մնայ հայութեան կողքին, իբրեւ հարազատ ներկայացուցիչը անոր ազգային ու քաղաքական բաղձանքներուն:
Մասնակից է անոր ուրախութեանց եւ ցաւերուն, յոյսերուն եւ հիասթափութեանց, անկէ կ՛առնէ իր աւիշը: Կը թարմանայ ու կ՛երիտասարդանայ անընդհատ: Հին սերունդին կը յաջորդէ նորը: Ջահը կը փոխանցուի յորդւոց որդի, միշտ բոցավառ: Ո՞ւր է գաղտնիքը իր կենսունակութեան, իր մշտանորոգ թարմութեան եւ նախանձելի երկարակեցութեան:
Արտասահմանի օտար մթնոլորտին ու միջավայրին մէջ հրաշքի համազօր երեւոյթ է ՀՅ Դաշնակցութեան կենսունակութիւնը:
Պատճա՞ռը: Դաշնակցութիւնը հարազատ զաւակն է հայ ազգին, ծնած անոր ծոցէն, իբրեւ իսկական արտայայտիչը բազմաչարչար մեր ցեղին քաղաքական պահանջներուն եւ ազգային ձգտումներուն: Վերէն, օտար ուժէ մը չէ պարտադրուած անիկա հայութեան, այլ կեանքի կոչուած է ինքնաբուխ կերպով, գոհացում տալու համար կենսական պահանջի մը:
ՀՅ Դաշնակցութիւնը հայ ազգին տուած է գաղափարական մը, հայրենիքի եւ ազատութեան գաղափարականը: Անոր իրագործման համար շարժման մէջ է դրած միանգամայն միտքն ու բազուկը:
Ժողովուրդի համեստ ու խոնարհ, աշխատաւոր ու գիւղացի խաւերէն հարիւրաւոր հայդուկներ զէն ի ձեռին լեռ են բարձրացած յանուն ազատ ու անկախ հայրենիքի, Դաշնակցութեան դրօշին տակ:
ՀՐԱՆԴ-ՍԱՄՈՒԷԼ
Լոկ պատմական երեւոյթ չէ Դաշնակցութիւնը: Անիկա, հոգեբանական եւ գաղափարախօսական տեսակէտէ, ամէնէն հարազատ արտայայտութիւնն է յաւերժական հայութեան հոգեբնախօսական կառոյցին: Ան իր մէջ կը մարմնաւորէ այդ կառոյցին ամէնէն հիմնական յատկանիշները,- ազատութեան պաշտամունք, հոգեկան արիութիւն, ազգային հպարտութիւն: Իր նկարագրային ամէնէն շեշտուած գիծերը,- գաղափարապաշտութիւն եւ մարտունակութիւն,- առաքինութիւններ են, որոնք հայ ժողովուրդինը եղած են` անոր փառապանծ պատմութեան արշալոյսէն սկսած:
Ուստի, ոեւէ ժողովուրդի պատի՛ւ միայն բերող աստուածային բռնկումներու ադամանդեայ շղթայէն ալ անդին, առասպելական տիպարներու նկարագրային ամբասիր վեհութենէն ալ վեր, Հայ յեղափոխական դաշնակցութեան օրը կը յատկանշէ.
ա) Հայ հոգիի հարազատ դիմագծութեան եւ ազգային ազատութեան վերազարթնումը` աւելի քան հինգ հարիւր տարուան ամօթալի խաւարէն ետք:
բ) Դարբնումը հայ քաղաքացիի կերպարին, վերացումովը դաւանական թէ տեղացիական այն անիմաստ եւ վտանգաւոր հոգեբանութեան, որ հայը կ՛ընէր լուսաւորչական կամ կաթոլիկ, արեւելահայ կամ արեւմտահայ, ղարաբաղցի կամ մշեցի: Դաշնակցութիւնը արեւելահայութեան կողմէ ստեղծուեցաւ, բայց, հիմնականին մէջ, արեւմտահայութեա՛ն համար: Հասարակաց դիմագծութեան դարբնումի անոր դպրոցին մէջ` վերացան բոլոր տարբերութիւնները եւ մարդիկ դարձան պարզապէս ՀԱՅ:
գ) Իր իրաւունքներուն եւ ազգային արժանիքներուն գիտակից հայ մարդու կերտումը, վերջապէս: Հայ մարդուն, որ այսօր կրնայ դաշնակցական ըլլալ կամ Դաշնակցութեան հակառակորդ, բայց որ բոլոր պարագաներուն պէտք չէ մոռնայ, թէ անկախ մտածողութիւն ունենալու, ընկերային հարցերուն այս կամ այն եղանակով մօտենալու եւ ազգային-քաղաքական պահանջներ բանաձեւելու իր այսօրուան ընդունակութիւնը ժառանգ մնացած է իրեն` հայ հոգիի եւ գիտակցութեան զարթօնքը կերտող յեղափոխական սերունդներէն:
Ահա թէ ինչո՛ւ կ՛ըսենք անվարան, թէ ազգային վերակերտումի, վերագիտակցումի, վերահայացման իմաստներով է լեցուած Դաշնակցութեան Օրը:
ՀՐԱՉ ՏԱՍՆԱՊԵՏԵԱՆ
