ԴՈԿՏ. ԱՐԹՈՒՐ ԱՆԴՐԱՆԻԿԵԱՆ
Սովորաբար մարդ, ի՛նչ ազգութեան ալ պատկանի, երբ ինքնիրմէ դժգոհի, որ անմասն է աշխարհի տարբեր ծայրերուն ծաւալող իրադարձութիւններէն, կրնայ բնական թուիլ: Հայուն համար այս խնդիրը բոլորովին այլ է եւ «յոգնութիւն» կը պատճառէ: Ան երկրէ երկիր տարորոշուելէ` կը ձգտի անպայման մասնակիցն ըլլալ կարծեցեալ ճշմարտութեանց, երբ իրեն թելադրանքներ ուղղուին իրադարձութիւններու ընդմէջէն, դիրք մը, եթէ ոչ` խարիսխ մը հաստատել, ո՛ր երկրին մէջ ալ ըլլայ: Մասնակցիլ ընթացիկ քաղաքական «պատերազմային», ընկերային զարգացումներուն` յաճախ դրօշակիրի կեցուածքով ու համոզումներով: Գայթակղութի՞ւն, թէ՞ սեւեռուն հաշուենկատութիւն մը, որ, չես գիտեր, անձնական, որոշարկուած ազգային բնո՞յթ կը կրէ ու բացառապէս անոր ընկալումէ՞ն կու գայ: Երկու դէպքերուն ալ տեղւոյն վրայ ապրելու ճիգեր փնտռելու խնդրայարուցումը ընդհանրացուած կ՛ուրուագծուի:
Այս մտածումները ո՞ւրկէ կու գան. ու կարծեմ չեն գտներ դոյզն սփոփող բաւարար պատասխան մը եւ այդպիսով կը մնան օդն ի կախ, անկատար, անիրագործելի հանգամանքով մը սքողուն եւ անյուսալի գայթակղութեան կը տանին անցեալի, յատկապէս քաղաքական, թէ ապաքաղաքական դիրքորոշում արտացոլեցնող բնոյթ ընդելուզող… Ըսել կ՛ուզեմ` չափազանց ինքնաբաւ-ոգեզրկող: Եւ եթէ խորամուխ ըլլանք մեր անցեալի սովորամոլութենէն նշմարելի իրադարձութեանց մէջ, սկսեալ` Համաշխարհային Ա. պատերազմի տարիներէն, կը տեսնենք, որ գաղափարապէս երկշերտ-երկպառակտ ընթացքով մը կ՛ընթանար համընդհանրական շարժում մը. մէկ կողմէ հայկական կամաւորական գունդեր` Ռուսիոյ հովանիին ներքոյ, միւս կողմէ` Թուրքիոյ հպատակ (օսմանիէ) զինուորագրեալներ. հոս ոչ «տեղը», ոչ ալ «ատենն է» անոնց նկատմամբ խեցեվճիռ կայացնելու, անոնց ինքնաբաւ` գաղափարի նուիրեալ կամ «ենթարկեալ» մտադրութիւնները, սեւեռումները իբրեւ ժամանակի հրամայական մասնայատկելու…
Յոյժ անորոշ ժամանակներուն հայը իր անզգօնութենէ չսթափած` անճրկած կը գիտակցէ՞ր արդեօք, որ ի վերջոյ «ազգամիջեան կռիւ մը» կ՛ընթանայ, եւ ի՞նչ նպատակներու կը ծառայէր: Հայկական բարենորոգումներու խնդի՞րը կ՛ուրուագծուէր, թէ՞ ոչ իր վիճակին անյուսալիութիւնը վերջնականօրէն պարզելու, այլ իր հետագայ կողմնորոշումը (ռուսահպատակ- թրքահպատակ) ճշդելու համար, եւ Մեծ եղեռնի կանխագուշակումը երեւակայա՞ծ էր…
Ընդհանրապէս հայը անձանձիր, երեւակայութենէն օտարուող ազգային գործունէութեան այլազան նպատակներ հետապնդած է: Ատեն առ ատեն ինքնավստահ յանդգնած երբեմն ոչ իմացական փորձառութեամբ, դժուարաւ վերագտած` իր շփոթած ըլլալու պատճառները, մանաւանդ աղէտալի հետեւանքները` զինք պատուհասած: Եւ յաճախ կը խորհի` վախնալով ժամանակաւոր յաղթանակներու եւ մնայուն պարտութիւններու տակ անյուսօրէն կքած: Հակազդելու նոյնիսկ պարզունակ ճիգեր կորսնցուցած` մեղադրելով շուրջիններուն մէջ դաւաճաններ, դաշնակիցներ համարուողներու մէջ ալ պայմանագրային խոստմնազանցներ փնտռելով. վիպապաշտական անբաւականութիւն մը, որ սերտաճած կը թաւալի մեր պատմութեան երկայնքով: Նախագուշակելու անկարողութի՞ւն, մարտավարական պատրա՞նք` վճռականապէս բացայայտ… ներկայիս ռուս-ուքրանական պատերազմի ընթացքին: Նորէն երկբեւեռ կամ հակաբեւեռ, այս կամ այն երկրին քաղաքացին ըլլալն անշուշտ խնդրոյ առարկայ է, տեսակ մը պարտադրած «կողմնապահութիւն», բայց կը սխալի՞ն անոնք` ճակատագրուած հայերը. թերեւս չեղանք ջահակիրը, եւ այս է պատճառը մեր սպառած ուժերու առաւելս վատնումի… խոշոր պահեստարան մը հիմնած չըլլալով` չարժանացանք Ելքի դուռ մը բանալու` ազգահաւաքի այդքան երազած…
Մնացեալ ամէն ինչ ածանցեալ է հրահրուած նոր պատերազմներու, յեղափոխութիւններու քուրային անողջախոհ յանձնուելու սիրոյն` տապկուելու կարծես մեզմէ անկախ: Զգուշօրէն Սիզիփոսին պէս անընդմէջ զառիվեր կը մագլցինք ու զառիվերէն կը գահավիժինք: Գահավէժ ընթանալու ճամբան ալ յայտնապէս չենք գիտեր` գաղափարակա՞ն է, թէ՞ գաղափարէ զուրկ: Ինչ որ նոյն է, վասնզի ընդմէջ այդ երկուքին ազգայինը կը կորսուի, չգիտնալո՞վ, անտես առնելո՞վ, թէ յանցանքը որո՞ւ է:
Հաւաքական եռանդէն այդքան անյուսալիօրէն հեռացա՞ծ ենք, անհնազանդ անոր սթափեցուցիչ ազդեցութենէն, ճիգէն ու ցանկութենէն` զո՞ւրկ. յուսամ` կը սխալիմ, կը բաւարարուիմ այն ինքնայուսատուութեամբ, որ աշխարհը մղձաւանջային հոսումէն կուրցած, խուլցած է, ու հայու աչքերէն ալ ցամքած արցունքներու յուսոյ լոյսեր կը ծորին…
Յատուկ «Ազդակ»-ի համար
Երեւան, 30 յուլիս 2022
