Զ. Գ. Ղ.
Մուսա Լեռ-Այնճարի մէջ, յաջորդաբար իններորդ տարին ըլլալով, մեծարենցեան երեկոներու մշակութային գործունէութիւնը կը շարունակուի Այնճարի «Հիւղը» բնակարանի բակին մէջ` հակառակ երկրին մէջ տիրող վերիվայրումներուն, ըլլան անոնք տնտեսական, քաղաքական եւ կամ ընկերային:
Այս տարուան մեր առաջին ձեռնարկը նուիրուած էր համբաւաւոր երաժիշտ-յօրինող Արամ Խաչատուրեանի կեանքին ու գործին, թուական` 4 յուլիս 2021:
Այդ օրը երեկոյեան «Հիւղը» բնակարանի բակը հաւաքուած էին քսանէ աւելի մշակութասէր այրեր ու տիկիններ : Օրուան հանդիսավարը` Զաւէն Ղարիպեան ներկաներէն խնդրեց մէկ վայրկեան յոտնկայս յարգել յիշատակը 44 օրերու Արցախի պատերազմին հայ 5000-է աւելի զոհուածներուն, որոնց մէջ կային նաեւ Այնճարէն մեկնած կռուողներ:
Զաւէն Ղարիպեան Արամ Խաչատուրեանի մասին հակիրճ կենսագրական նշումներ ընելէ ետք, հրաւիրեց օրուան բանախօս մուսալեռցի-այնճարցի երաժիշտ Զաքար Քէշիշեանը, որ իր խօսքը սկսաւ ձայներիզի վրայ Արամ Խաչատուրեանի յօրինած «Մասքարատ» վալսի ունկնդրութեամբ:
Զաքար Քէշիշեան իր ներածական խօսքին մէջ ըսաւ, որ Արամ Խաչատուրեան 20-րդ դարու հայ մեծագոյն երաժիշտ-յօրինողն է, որ իր սեմֆոնիներով, քոնչերթոներով ու պալէներով համաշխարհային հռչակի տիրացաւ:
Սակայն ո՞վ էր ան, մինչեւ երիտասարդ տարիքին` անծանօթ մը, երաժշտութեան ասպարէզին մէջ չլսուած անուն մը:
1900-ական թուականներու սկիզբը Թիֆլիսի մէջ կը տիրէր աշուղներու շրջանը, ըլլան անոնք վրացի, հայ եւ կամ ազերի:
Արամ Խաչատուրեան ծնած է Թիֆլիս, 1903 թուականին, համեստ ընտանիքի մը մէջ: Չորս մանչ զաւակներու տէր Արամին հայրը` Եղիա Խաչատուրեան, կը զբաղէր կազմարարութեամբ: Այդ համեստ, աշխատասէր, բարի ու հմայիչ մարդը չորս որդիները կը դաստիարակէ եւ ուսման բարձր մակարդակի կը հասցնէ:
Արամ Խաչատուրեան մանկութեան հայ երգի առաջին տպաւորութիւնները կը ստանայ մօրմէն: Իրենց տան մէջ ձեռք ձգուած մաշած դաշնամուրին վրայ Արամ երաժշտութեան առաջին քայլերը կ՛առնէ: Նախակրթարանի մէջ կազմուած նուագախումբին թմբկահարն ու փող նուագողն էր:
Պատանեկան տարիներուն դպրոցին մէջ Արամ կը հետեւի առեւտրական ճիւղին, թէեւ ան իր ընտրած ճիւղը չէր: 1917-ի յեղափոխութիւնը ցարական կայսրութիւնը կը տապալէ եւ քանի մը տարիներու ընթացքին կը հաստատուի խորհրդային իշխանութիւն:
Արամին կեանքը նոր ընթացք կ՛առնէ: 1921-ի աշնան երէց եղբօր` Սուրէնին հրաւէրով կը մեկնի Մոսկուա. հոն իրեն համար երաժշտութեան նոր աշխարհ մը կը բացուի: Երաժշտական թեքնիք դպրոցներուն մէջ ան կը ծանօթանայ մեծ երաժիշտներու գործերուն` Պախի, Պեթհովէնի, Մոցարթի, Չայքովսքիի, Ռիմսքի Քորսաքովի, ինչպէս նաեւ հայ երաժիշտներու` Կոմիտասի, Եկմալեանի, Կարա Մուրզայի: Ան Կոմիտասը կը համարէ իր ուսուցիչը:
1929 թուականի աշնան մուտք կը գործէ Մոսկուայի պետական երաժշտանոց, ուր կը հետեւի երաժշտութեան յօրինումի ճիւղին: Արամ բացառիկ նիշերով 1934-ին կ՛աւարտէ երաժշտանոցը, որպէս վկայականի թեզ` ան կը ներկայացնէ իր առաջին սեմֆոնին, որ մեծ ընդունելութիւն կը գտնէ երաժշտութեան իր ուսուցիչներուն կողմէ:
Ան արդէն 30 տարեկան, հաստատ քայլելով դէպի ապագայ նայող երաժիշտ մըն էր: 1933-ին ան կ՛ամուսնանայ երաժշտանոցի ընկերուհիներէն Նինա Մակարովայի հետ:
Կարճ ժամանակի ընթացքին Արամ կը սկսի երաժշտութեան մէջ իր գլուխ գործոցները արտադրել:
1936 – Դաշնակի եւ նուագախումբի քոնչերթոն,
1939 – «Երջանկութիւն» հայկական առաջին պալէն,
1940 – Ջութակի եւ նուագախումբի քոնչերթոն, որ կը նուագէ համբաւաւոր ջութակահար Տէյվիտ Օյսթրախը,
1943 – «Գայեանէ» պալէն. Խորհրդային Միութիւնը համաշխարհային Բ. պատերազմի մէջ է, ճակատի վրայ կռուող զինուորներու եւ թիկունքին վրայ աշխատող մարդոց համար «Գայեանէ» պալէն մեծագոյն ոգեւորիչ երաժշտութիւնն էր,
1943 – «Զանգով» սեմֆոնին,
1946 – Թաւ ջութակի եւ նուագախումբի քոնչերթոն,
1954 – «Սպարտակ» պալէն, որ մեծ ժողովրդականութիւն կը շահի եւ համաշխարհային ճանաչում կ՛ունենայ: 1959-ին ան կ՛արժանանայ Լենինի մրցանակին:
Արամ Խաչատուրեան, զանազան տեսակի երաժշտական գործեր արտադրելու կողքին, տասնեակ մը ժապաւէններու երաժշտութիւնը յօրինած է, ներառեալ` «Պէպօ»-ի եւ «Զանգեզուր»-ի: Ան յաճախ հայկական մեղեդիներ օգտագործած է իր սեմֆոնիք գործերու եւ քոնչերթոներու յօրինումի ընթացքին:
Յիսունական թուականներուն Խորհրդային Միութեան մէջ երաժշտութեան գագաթնակէտի կը հասնին Փրոքոֆիեւ, Շոսթաքովիչ, Խաչատուրեան եռեակը:
Արամ Խաչատուրեան իր կեանքի ընթացքին աշխարհի չորս ցամաքամասեր կը շրջի` նուագահանդէսներ կազմակերպելով: Կը մահանայ 1978-ին եւ կը թաղուի Երեւանի Կոմիտասի անուան պանթէոնին մէջ:
Զաքար Քէշիշեանի խօսքի աւարտին հանդիսավարը ներկաներուն կողմէն յատուկ շնորհակալութիւն յայտնեց Զաքարին` Արամ Խաչատուրեանի մասին այնքան օգտաշատ ու մանրամասն գիտելիքներ փոխանցելուն համար:
Ապա տեղի ունեցաւ զրոյց եւ հիւրասիրութիւն:
