«Բռնապետութիւնը կարիք չունի արուեստի կամ գիտութեանց, քանզի անոր քաղաքականութիւնը, որ շատ ծանծաղ է, զուրկ` նուրբ յղկումէ, հիմնուած է միայն արիւնահեղութեան վրայ»
Ժան տը լա Պրիւյէր (Ֆրանսացի գրագէտ, 1645-1696)
Եթէ այս իմաստուն խօսքը արձանագրող Ժան տը լա Պրիւյէր ճանչցած ըլլար Իլհամ Ալիեւը, իր հռչակաւոր «Նկարագրերը» («Les Caractères») գործին մէջ հաւանաբար էջեր տրամադրած ըլլար անոր` իր իւրայատուկ քննադատական եւ խայթող ոճով, առանց բառերը ծամծմելու պախառակելով այս ցնորածը:
Պատմութիւնը կարելի չէ վերախմբագրել: Պատմողներու եւ գրողներու շարքին իր անունը արձանագրած լա Պրիւյէրի օրերուն… Ազրպէյճան գոյութիւն չունէր. անոր ծնունդ պիտի տրուէր դարեր ետք:
Լա Պրիւյէր յաճախ կրկնած է, որ մարդ էակը իր նկարագիրը կը բացայայտէ մինչեւ իսկ ամենապարզ արարքով մը: Այդպէս կ՛ընէ Ազրպէյճանի նախագահը` սկսելով ամենապարզէն մինչեւ ամենաբարդը:
Այո՛, Ազրպէյճանի բռնապետը կը թուի խելագարած ու մոլեգնած ըլլալ: Իր արձանագրած յաղթանակէն հարբած` կը շարունակէ ձաբռտել ու ցնորական վերլուծումներ կատարել, եզրակացութիւններու հասնիլ եւ ստեղծել տարբեր Ազրպէյճան մը, իր, այսինքն Ալիեւի երկիրը` «Ալիեւիստան»-ը: Հաւանաբար «իր յաղթանակ»-ը ըսելու փոխարէն, աւելի հեշտ պիտի ըլլար յոգնակի` «իրենց»-ով արտայայտուիլ, նկատի ունենալով Թուրքիոյ եւ անոր վարձկան կամակատար ահաբեկիչներու մասնակցութիւնը` Արցախի վրայ վեց ամիս առաջ կատարուած յարձակումին: Ան չի գիտակցիր, թէ խամաճիկ իշխանութեան (puppet government) մը երկիրը կը կառավարէ, որուն թելերը կը գտնուին «սուլթան» Էրտողանի ձեռքերուն մէջ:
Անցեալ քանի մը օրերուն Իլհամ Ալիեւ բեղո՜ւն գործունէութեան մէջ էր: Եռօրեայ խորհրդաժողով մը` «Նոր հայեացք Հարաւային Կովկասի մէջ: Յետ հակամարտային զարգացում եւ համագործակցութիւն» խորագրով, որ տեղի ունեցաւ ապրիլ 10-13, մասնակցութեամբ վերլուծաբաններու եւ գիտուն, քիչ մըն ալ գիտոսիկ «think tank»-երու: Նոյն օրերուն, ապրիլ 12-ին, Ալիեւ Պաքուի մէջ բացումը կատարեց արցախեան վերջին պատերազմին նուիրուած բացօթեայ «Պուրակ»-ին, ուր գռեհկութեամբ եւ լկտիութեամբ կը ցուցադրուին, ձեւով մը, Արցախի մէջ զոհուած հայ հերոսները` իրենց անձնական առարկաներով, տարազով, զինամթերքով եւ սաղաւարտներով: Ալիեւ անշուշտ մոռցած է, որ իր երկրին բանակը ամբողջութեամբ կուլ տրուած է զինակից Թուրքիոյ կողմէ: Տեսանիւթեր ալ պատրաստուած են, որոնք կը ցուցադրուին այցելուներուն: Շինծու տեսարաններ ու դրուագներ, ուր, ըստ ազերիական տասնամեակներու աւանդութեան, հայը անգամ մը եւս ներկայացուած է իբրեւ չար, անխնայ եւ աննկարագիր, իսկ «խե՜ղճ» ազերին` տանջուած, չարչարուած եւ շարունակ օգտագործուած:
Թէ այս «սենարիօ»-ն ի՞նչ ազդեցութիւն ունեցաւ յիշեալ խորհրդաժողովին մասնակցողներուն վրայ, դիւրին է եզրակացնելը, մանաւանդ որ միակողմանի թատրերգութիւն մըն էր սարքուածը, ուր միակողմանի յանկերգը կը կրկնուէր:
Այդ «Yes-men»-ի խորհրդաժողովին Ալիեւ ափեղցփեղ ձաբռտեց: Ըստ Ալիեւ «աղային» (սուլթանին կողքին գոնէ ան այսքան մը կ՛արժէ), ան անգամ մը եւս շեշտեց, որ Զանգեզուրը, Սեւանայ լիճն ու աւելի քան 2800 տարեկան «Երեւան դարձած Էրեբունի»-ն նախապէս Ազրպէյճանին կը պատկանէին:
Այս «հանճարե՜ղ» տրամաբանութեամբ, Ալիեւ վստահաբար պիտի չվարանի մօտիկ ապագային յայտարարելու, որ անջրպետն ալ կը պատկանի Ազրպէյճանին: Չէ՞ որ Թուրքիան իրը կը նկատէ լուսինը, որովհետեւ անիկա տեղ գրաւած է իր դրօշակին վրայ… Եուրի Կակարինը, եթէ ողջ ըլլար, որքա՜ն պիտի զարմանար, նոյնը` լուսնին վրայ առաջին անգամ ոտք դրած Նիլ Արմսթրոնկը:
Վերադառնանք Հարաւային Կովկաս եւ կրկին Ժան տը լա Պրիւյէրին, ըստ որուն, կեանքը ողբերգութիւն մըն է անոնց համար, որոնք կը զգան, եւ կատակերգութիւն մը` անոնց, որոնք կը մտածեն:
Պէտք չէ կասկածիլ, որ Ազրպէյճանն ալ կրնայ մօտիկ ապագային կորսուիլ անջրպետին մէջ` իբրեւ մարած աստղ մը` «յաւելուլ երկնից»…
Հայորդիին համար, այսօր կարեւորագոյն առաջնահերթութիւնն է շրջանցել պարտադրուած կացութիւնը, որովհետեւ ի վերջոյ, ստեղծուած «դժուարութիւններէն է, որ հրաշքներ կը ծնին» (նոյն լա Պրիւյէրի մտածումներէն): Մեր պատմութի՛ւնը վկայ, որ այս խօսքը անժամանցելի է, ու մենք շատ բան ունինք ընելիք, ահագին «անկատար տենչեր ունինք»…
