Սուրբ Ծննդեան տօնի նախօրեակին իր աթոռին կառչած մնացող Հայաստանի վարչապետը լոյս ընծայած է լայնածաւալ յօդուած մը, որ տօնական օրերուն զուգադիպելով` կոնդակի մը բնոյթը ստացած է:
Բնականաբար Քրիստոսի ծնունդին եւ անոր հետ առնչուող ոչ մէկ նիւթ ծեծած է վարչապետը, այլ անոր կիզակէտն է 44-օրեայ պատերազմին ծագումը եւ այլ մանրամասնութիւններ, կամ, աւելի ճիշդ բնորոշումով` «Ես չէի յանցաւորը» թեման:
Վարչապետը այս անգամ դիմած է իր հին մասնագիտութեան` լրագրութեան-յօդուածագրութեան, բացատրելու համար պատերազմին դրդապատճառներն ու ստեղծուած կացութիւնը: Չմտնենք այն մանրամասնութեան մէջ, որ անոր վաստակը կը վկայէ, թէ իր դիտանկիւնէն` լրագրութիւն կը նշանակէ խեղաթիւրում, անիմաստ աղմուկ բարձրացնել եւ նման «ստեղծագործութիւններ»:
Յօդուածագիրը իր հաղորդած տեղեկութիւններով եւ վերլուծումներով ո՛չ միայն ինքզինք կը հակասէ, այլ նաեւ շփոթի կը մատնէ (ըստ սովորութեան) արդէն իսկ շուարած եւ տուայտանքի կացութեան մէջ գտնուող հայորդին:
Ան կը խօսի իննսունականներէն ասդին Արցախի հիմնահարցով զբաղող խորհրդաժողովներու մասին, Կազանի համաձայնագրի պատրաստութեան վարկածէն մինչեւ Մատրիտեան սկզբունքներ:
Բաւական մը նիւթեր ծեծելով եւ երբեմն ալ անտեղիօրէն իրարու կապելով` վարչապետը կը փորձէ բացատրել, որ իրարու յաջորդող դէպքեր, որոշումներ, տարածաշրջանէն ներս կացութիւններ պատճառ հանդիսացած են, որ ստեղծուի 27 սեպտեմբերին առաջնորդող կացութիւնը:
Շրջաններ յանձնելու առնչութեամբ, յօդուածը կարդացողը անգամ մը եւս կը հանդիպի թուաբանական պարզ հաշիւին` 5 + 2 հաւասար է 7-ի բանաձեւին, որուն կողքին կը նշուին բաւական մը «եթէ»-ներ: Մինչդեռ, հարցը 5 + 2-ի թուաբանական գումարումը չէ, այլ` ռազմաքաղաքական հասկացողութիւն մը:
Ռազմական գետնի վրայ 44 օրերուն մասին մանրամասն զեկուցումներ չկան: Փաշինեան հպանցիկ բաղդատականներ եւ մատնանշումներ կատարելով` կը նշէ, որ` «Հիմա, ի հարկէ, յետահայեաց կարելի է ասել` դա (այսինքն հողատարածք յանձնելը, խմբ.) աւելի լաւ է, քան այնինչ ունենք, առնուազն մարդկային հազարաւոր կեանքեր փրկած կը լինէինք»: Եւ այս կացութիւնը ան կը բաղդատէ նախապէս կատարուած համեմատաբար շատ աւելի փոքր տարողութեամբ մարտերու հետ, քառօրեայ պատերազմ` 2016-էն աւելի ետ 2011, 2004…
Վարչապետին համար դժբախտաբար դեռ յստակ չէ, որ ամբոխավարութիւն, ամբոխահաճութիւն եւ նոյնիսկ յեղափոխութիւն (թաւշեայ, պողպատեայ թէ ոսկեայ – այս վերջինը ի յիշատակ… Սոթքի հանքին) բոլորովին տարբեր ոճ, գործընթաց եւ նիւթեր են` բաղդատած շատ աւելի թնճուկային եւ դժուարութիւն յարուցող փրոթոգոլային հարցերու եւ հիմնահարցերու քննարկումին: Զարմանալի եւ անակնկալ չէ նաեւ վարչապետին մէկ այլ արտայայտութիւնը, թէ նախապէս քսան տարի շարունակ բանակցութիւններուն նպատակը Ազրպէյճանին յոյս տալն է, մինչդեռ ինք յուսախաբեցնողը դարձած է:
Կարդացողը քանի մը անգամ ալ թղթատելով եւ կրկին պրպտելով տեղեկութիւններն ու յայտարարութիւնները` կրնայ նկատել, որ ոչ մէկ խօսք կայ Շուշիի (թէ՛ պաշտպանութեան եւ թէ՛ անկումին) մասին: Շուշիին` որուն տիրապետողը Արցախին տիրապետած կ՛ըլլար: Ա՛յն Շուշին, որ իմաստուն եւ ամենագէտ վարչապետին աչքով տժգոյն, անփայլ, դժբախտ եւ երկրորդական էր, համեմատած Երեւանի Հիւսիսային պողոտային, որ մարմնաւորուեցաւ… «նախկիններուն ձեռամբ»: Սա այն Շուշին է, որ Ալիեւի կողմէ հռչակուեցաւ Ազրպէյճանի մշակոյթի քաղաք:
Սիւնիքի սահմանային Շուռնուխի մասին խօսելով` Փաշինեան առանց տատամսելու կը յայտնէ, որ պայքար մղուած է ամէն մէկ թիզ հողի համար… անշուշտ մետասաներորդ պահուն, քանի մը տուներ ալ յանձնելով: Շրջանէն հասած տեղեկութիւնները այն են, որ միակ պայքար տանողը ազերիներն են, իրենց «Ճի. Փի. Էս.»-ներով, իսկ բնակարանէ զրկուողներու վերջին քայլը կ՛ըլլայ հրկիզել իրենց տուները®
Վարչապետը կը թուի վերացած եւ խանդավառ ըլլալ իր յօդուածագրութեամբ, եզրակացնելով, որ յառաջիկային պիտի շարունակէ յաւելեալ էջեր մրոտել` համոզուած ըլլալով, որ` «Մօտիկ անցեալի մասին այսպիսի խօսակցութիւն կարեւոր է ապագայի շուրջ լիաթոք խօսակցութիւն սկսելու համար»:
Պատմութիւնը ցոյց պիտի տայ, թէ Արցախն ու Հայաստանը բոլորիս հետ պարտութեան տարած վարչապետը ահա իր արձանագրած ձաբռտուքներով նո՛յնքան ձախողակ յօդուածագիր մըն է: Իսկ սեղանին վրայի երեք խնձորներն ալ… երկինքէն ինկած են, կը բնութագրեն հեքիաթի մը աւարտը: Գործ` կողքին մելան հոսեցնող հեքիաթագրին:
