ՅԱՐՈՒԹ ՍԱՍՈՒՆԵԱՆ
«Քալիֆորնիա Քուրիըր» թերթի
հրատարակիչ եւ խմբագիր
Անցեալ շաբաթ բրիտանական «Ինտիփենտընթ» թերթը հրապարակեց անհաւատալի յօդուած մը` «Ամուսնացիր քեզ բռնաբարողին հետ» օրինագիծը օրէնսդիրներու կողմէ կը ներկայացուի Թուրքիոյ մէջ» վերնագիրով:
Կարծես միջնադարէն հնչող նիւթ մը ըլլայ այս: Եթէ Թուրքիոյ խորհրդարանը հաստատէ զայն, սպասուող օրէնքը` «Թոյլ պիտի տայ, որ տղամարդիկ, որոնք կը մեղադրուին 18 տարիքը չամբողջացուցած աղջիկներու հետ սեռային յարաբերութիւններ ունենալու յանցանքով, խուսափին պատիժէ, եթէ անոնք ամուսնանան իրենց զոհերուն հետ», կը յայտնէ «Ինտիփենտընթ»-ը:
Թուրք կիներու իրաւունքներու պաշտպանները զայրացած են, որ այսպիսի ամօթալի օրինագիծ մը կրնայ օրէնքի վերածուիլ «արդի» Թուրքիոյ մէջ: Քննադատները կը պնդեն, որ նախատեսուած օրէնքը` «Ոչ միայն կ՛օրինականացնէ մանուկներու ամուսնութիւնը եւ բռնաբարութիւնները, այլեւ ճամբայ կը բանայ փոքրերու նկատմամբ բռնութիւններու եւ սեռային շահագործման», կը գրէ «Ինտիփենտընթ»-ը: Ընդդիմադիր քրտամէտ Ժողովուրդներու ժողովրավարական կուսակցութիւնը (HDP) դէմ է այս օրինագիծին:
«Միացեալ ազգերու կազմակերպութեան (ՄԱԿ) գործակալութիւնները մտավախութիւն յայտնեցին, որ այս օրինագիծին հիման վրայ լայն կարելիութիւններ կը ստեղծուին մանուկներու նկատմամբ բռնութիւն գործադրելու, իսկ զոհերը կը դառնան առաւել եւս խոցելի` իրենց վրայ յարձակողներուն կողմէ լրացուցիչ բռնութեան եւ տառապանքներու ենթարկուելու իմաստով», կը տեղեկացնէ «Ինտիփենտընթ»-ը:
2016-ին ներկայացուած նման օրինագիծ մը մերժուած էր Թուրքիոյ խորհրդարանին կողմէ` ամբողջ աշխարհի կիներու իրաւունքներու պաշտպաններու քննադատութիւններուն ենթարկուելէ ետք: Այդ օրէնքը ներում կը շնորհէր միայն այն տղամարդոց, որոնք երիտասարդ աղջիկներու հետ սեռային յարաբերութիւն ունեցած են «առանց ուժի կամ սպառնալիքի»:
Քանի մը երկիրներու մէջ ընդունուած են նման օրէնքներ` «ընտանիքին պատիւը» պաշտպանելու եւ ապահովելու նպատակով: Սակայն, շարք մը այլ երկիրներ, ինչպէս` Եգիպտոս, Յորդանան, Լիբանան, Մարոք, Թունուզ եւ Պաղեստին, որոնք ունէին նման առարկելի օրէնքներ, վերջին տարիներուն չեղեալ յայտարարեցին զանոնք:
«Ինտիփենտընթ»-ը կը մէջբերէ կիներու իրաւունքներու պաշտպան Սուատ Ապու Տայայի «ցնցող» խօսքերը, ըստ որոնց, քաղաքական գործիչները կը փորձեն ընդունիլ օրինագիծ մը, որ` «Անպատժելիութիւն կ՛ապահովէ մեղաւորներուն` մանուկներու սեռային շահագործման գծով»:
«Ես կ՛ողջունեմ կիներու իրաւունքներու պաշտպաններուն խիզախ աշխատանքը Թուրքիոյ մէջ. անոնք կ՛ընդդիմանան այս խտրական օրինագիծին եւ հանդէս կու գան ընդդէմ յետադիմական ուժերու, որոնք կը ձգտին ջնջել ներկայի իրաւական պաշտպանութիւնը աղջիկներու: Նման` «Ամուսնացիր քեզ բռնաբարողին հետ» իրաւական դրոյթներ եղած են Միջին Արեւելքի եւ Հիւսիսային Ափրիկէի երկիրներու օրէնսգիրքերուն մէջ: Եգիպտոսի, Յորդանանի, Լիբանանի, Մարոքի, Թունուզի եւ Պաղեստինի մէջ կիներու իրաւունքներու պաշտպաններու եւ օրէնսդիրներու կողմէ տարիներ շարունակ տարուող քարոզարշաւներու շնորհիւ` վերջին տարիներուն բոլորն ալ հեռացուցին այդ սողանցքները: Կիներու իրաւունքներու եւ անոնց պաշտպանութեան վնաս հասցնող օրէնսդրութիւնը ընդունելու փոխարէն` թուրք օրէնսդիրները պէտք է նկատի առնեն նշեալ յառաջընթացները` սեռային խտրական օրէնքները ջնջելու գծով», «Ինտիփենտընթ»-ին ըսաւ Սուատ Ապու Տայա:
Թէեւ Թուրքիոյ մէջ ամուսնութեան օրինական տարիքը 18-ն է, սակայն թրքական «Տէյլի Նիուզ»-ը կը մէջբերէ Թուրքիոյ խորհրդարանին մէջ Հանրապետական ժողովրդային կուսակցութեան (CHP) անդամ Թեքին Պինկէօլի հետեւեալ խօսքը. «Վերջին տասը տարիներուն ընդհանուր հաշուով 482 հազար 908 անչափահաս կիներ ամուսնացած են: Թուրքիոյ մէջ կիներուն 26 տոկոսը ամուսնացած է մինչեւ 18 տարեկան հասնիլը: Անոնց տասը տոկոսը ծննդաբերած է մինչեւ 18 տարեկան ըլլալը, իսկ վերջին վեց տարիներուն 142 հազար 298 անչափահաս մայրեր արձանագրուած են: Այդ աղջնակներուն մեծ մասը ամուսնացած է կրօնական արարողութեամբ: 2002-էն ի վեր անչափահաս աղջիկները ծնած են ընդհանուր առմամբ 440 հազար մանուկ: Թիւը` մինչեւ 15 տարեկան կիներու, որոնք ծննդաբերած են սեռային բռնութեան ենթարկուելէ ետք, եղած է 15 հազար 937»:
«Ինտիփենտընթ»-ը կը յայտնէ, որ` «Թուրքիոյ մէջ տարածուած է կիներու եւ աղջիկներու նկատմամբ բռնութիւնը. ըստ ՄԱԿ-ի տուեալներուն, թուրք կիներուն 38 տոկոսը իր զուգընկերոջ կողմէ ենթարկուած է ֆիզիքական կամ սեռային բռնութեան: «Մենք կը դադրեցնենք կնասպանդը» անունով քարոզչական խումբին հաշիւներով, 2017-ին 409 կիներ սպաննուած են իրենց զուգընկերներուն կամ ընտանիքի անդամի մը կողմէ, բան մը, որ կտրուկ աճած է չորս տարի առաջ եղած 237 թիւին հետ համեմատած:
Այդ ընթացքին, Թուրքիոյ նախագահ Ռեճեփ Թայիփ Էրտողան կիներու իրաւունքները պաշտպանելու փոխարէն, հանդէս եկած է կիներուն դերը թերագնահատող յայտարարութիւններով: 2014-ին տեղի ունեցած հանդիպման մը ընթացքին Էրտողան ներկաներուն ըսած էր հետեւեալը. «Դուք չէք կրնար հաւասարութեան նշան դնել կիներուն եւ տղամարդոց միջեւ: Այդ կը հակասէ բնութեան»: 2016-ին Էրտողան նաեւ յորդորած էր կիները, որ առնուազն երեք երեխայ ունենան, եւ պնդած է, որ կնոջ կեանքը «թերի» է, եթէ ան չի վերարտադրեր: «Այն կինը, որ կ՛ըսէ «քանի որ ես կ՛աշխատիմ, մայր պիտի չըլլամ», իրականութեան մէջ կը հերքէ իր կանացիութիւնը», ըսած էր Էրտողան` աւելցնելով. «Մայրութիւնը մերժող կինը, որ հեռու կը մնայ տունէն, որքան ալ յաջողակ ըլլայ իր աշխատանքի կեանքին մէջ, թերի է»:
Յոյս ունիմ, որ անչափահաս աղջիկները բռնաբարելէ ետք անոնց հետ ամուսնացող տղամարդոց ներում շնորհող օրէնքը կը մերժուի: Որովհետեւ Թուրքիոյ խորհրդարանի անդամներուն մեծամասնութիւնը կապ ունի նախագահ Էրտողանի Արդարութիւն եւ բարգաւաճում կուսակցութեան հետ (AKP), հետեւաբար նախագահը կրնայ դիւրութեամբ կանգնեցնել այս օրինագիծին ներկայացումը խորհրդարանին: Սակայն յայտնի չէ, թէ նախագահը ի՛նչ պիտի ընէ, որովհետեւ ան ներքին եւ արտաքին հարցերու գծով որդեգրած է բազմաթիւ դիրքորոշումներ, որոնք կը հակասեն Թուրքիոյ եւ թուրք ժողովուրդի շահերուն:
Ինչպէս բազմաթիւ առիթներով ականատես եղած ենք, այս հարցով եւս կը նկատենք, որ Էրտողան կը նախընտրէ սիրաշահիլ իր արմատական հետեւորդները, քան` ճիշդ վարուիլը:
Արեւելահայերէնի թարգմանեց`
ՌՈՒԶԱՆՆԱ ԱՒԱԳԵԱՆ
Արեւմտահայերէնի վերածեց`
ՍԵԴԱ ԳՐԻԳՈՐԵԱՆ
