ԼԵՒՈՆ ՏՕՆԱՊԵՏԵԱՆ
Քսաներորդ դարու առաջին ցեղասպանութեան զոհ դարձած հայ ժողովուրդի բեկորները ցիրուցան եղած են աշխարհի չորս ծագերուն` սկսած Միջին Արեւելքէն մինչեւ Ֆրանսա, եւրոպական երկիրներ, ցարական Ռուսիա, Միացեալ Նահանգներ, Քանատա եւ Հարաւային Ամերիկայի երկիրներ: Ազգային այս աննախընթաց ողբերգութիւնը մղեց գաղթականացած հայ ժողովուրդը հոսանքն ի վեր թիավարելու` տէր կանգնելու համար իր ինքնութեան, լեզուին, մշակոյթին եւ կրօնին: Շատ մեծ եղաւ ազգային ղեկավարներու, կուսակցական եւ ուղեկից կազմակերպութիւններու բերած նպաստը ազգի փրկութեան եւ գոյատեւման համար: Եւ սակայն Ցեղասպանութենէն ահաւասիկ հարիւր տարի ետք հայկական գաղութները սկսած են տժգունիլ, մասնաւորաբար` Միացեալ Նահանգներու (բացի Քալիֆորնիայէն), Լատին Ամերիկայի, Եւրոպայի, Ֆրանսայի եւ այլ երկիրներու մէջ, ուր հայոց լեզուն հսկայական տեղքայլի մէջ է, չըսելու համար` վտանգի տակ: Այս բոլոր գաղութներուն մէջ Լիբանանի հայ գաղութը տակաւին կը մնայ առողջ` հայոց լեզուով եւ ինքնութեամբ: Հայկական մամուլն ու մտաւորականութիւնը գրեթէ ամէն օր ահազանգ կը հնչեցնեն ամէնուրեք` մատնանշելով վտանգը, որ կը սպառնայ մեր լեզուին ու ինքնութեան: Հետագայ յօդուածը փոքրիկ նմուշ մըն է մեր վերոյիշեալ մտահոգութիւններէն:
Թորոնթոյի սահմանամերձ քաղաքներէն Փիքըրինկի Կլենանա պողոտային վրայ գտնուող շէնքերէն մէկուն մէջ բնակութիւն հաստատած էինք տարիներ առաջ: Կրտսեր տղաս` Վահէն, ուրախալի լուր մը տուած ըլլալու գոհունակութեամբ, օր մը ինծի ըսաւ, որ շէնքին վերակացուն փոխուած է, եւ թէ` հայ մը նշանակուած է անոր տեղ: Ուրախութիւնս մեծ եղաւ: Քանի մը օր ետք բախտը ունեցայ այս նոր հայ վերակացուն տեսնելու: Տեսայ զինք շէնքի մուտքին եւ շնորհաւորեցի իր պաշտօնին համար: Չխանդավառուեցաւ, երբ հայերէն խօսեցայ հետը: Տրտում կերպով պատասխանեց (անգլերէն), որ ինք չի գիտեր խօսիլ այս լեզուն: «Բայց դուն հայ չե՞ս», ըսի իրեն անգլերէնով: «Այո՛,- ըսաւ,- հայ եմ, ռուսահայ»: «Ձեր տան մէջ ի՞նչ լեզուով կը խօսէիք»: «Ռուսերէն», պատասխանեց: «Հայկական դպրոցներ չկա՞ն հոն»: «Կան, բայց` ոչ ամէն տեղ: Ծնողքս ալ հայերէն չեն գիտեր: Ռուսիոյ մէջ ամէն մարդ ռուսերէն կը խօսի: Հայերէն խօսող քիչ կայ»: «Ողբա՜մ զքեզ, հայո՛ց աշխարհ», ըսի մտովի: «Ամէն պարագայի,- ըսի,- վաղը առաւօտ մեզի եկուր, սուրճ մը խմենք իրարու հետ»: «Շատ սիրով», ըսաւ: Վերակացուին կինը, որ կը հետեւէր մեր խօսակցութեան, սպիտակամորթ ռուս կին մըն էր: Յաջորդ օր Յակոբը եկաւ, ու մենք խմեցինք սուրճը: Շատ կը ցաւէր հայերէն չգիտնալուն համար: Շատ կը խուսափէր երբեմնի Խորհրդային Միութեան մասին կարծիք տալէ: Շատ զգուշ էր եւ ուշադիր:
Քանի մը օր ետք Յակոբը ուրախ տրամադրութեամբ մը ձայներիզ մը յանձնեց ինծի` ըսելով, որ հայերէն երգեր են, եւ թէ` շատ պիտի սիրէի: Լաւ տրամադրութեամբ տուն մտայ եւ կնոջս ըսի, որ սուրճ մը պատրաստէ, որպէսզի մտիկ ընենք Յակոբին տուած հայերէն ձայներիզը: Զարմացած մտիկ կ՛ընէի այս ենթադրեալ «հայերէն ձայներիզը», որ ուրիշ բան չէր, եթէ ոչ` ամբողջութեամբ պարսկերէն երգեր: Ողբերգութիւնը հոս կրկնապատկուեցաւ: Ո՛չ հայոց լեզուին եւ ո՛չ ալ հայկական երգերու մասին գաղափար ունի այս չակերտաւոր հայը: Դժգոհած` իրեն վերադարձուցի ձայներիզը` ըսելով, որ անիկա ամբողջութեամբ պարսկերէն է: «Ի՞նչ», ըսաւ ամչնալով: Յաջորդ օր հայերէն երգերու ձայներիզ մը պատրաստեցի եւ ըսի. «Ա՛յս է հայերէն երգերու ձայներիզը»:
Օր մը Յակոբը ինձմէ խնդրեց, որ իրեն հայերէն խօսիլ, գրել եւ կարդալ սորվեցնեմ: «Շա՛տ սիրով,- ըսի,- կը խոստանամ օգտակար ըլլալ քեզի, հայկական վարժարանէն գիրքեր ալ կը բերեմ քեզի»: Այս բոլորը կ՛ընեմ ձրիօրէն, առանց նիւթական ակնկալութեան: «Երախտապարտ պիտի մնամ քեզի յաւիտեան»:
Յաջորդ օր Յակոբը անախորժ լուր մը տուաւ ինծի` ըսելով, որ մօտակայ քաղաքներէն մէկուն մէջ գտնուող իրենց ընկերութեան շէնքերու տնօրէնութեան պաշտօն առաջարկուած է իրեն: Այսպիսով, ծրագրուած դասաւանդութիւնը ջուրը ինկաւ…
«Յակո՛բ,- ըսի,- քեզի հեռաձայնիս թիւը տամ, երբեմն հեռաձայնես ինծի»: «Էտոր կարիքը չկայ,- ըսաւ,- ես բոլորին հեռաձայններուն թիւերը ունիմ քովս»:
Տարիներ անցան, ու ես տակաւին Յակոբին հեռաձայնին կը սպասեմ…
Միհրանը
Եօթանասուն յարկաբաժիններէ բաղկացած մեր բնակած այս շէնքին մէջ զանազան երկիրներէ գաղթած, բայց Քանատայի քաղաքացիութիւն ստացած քանատացիներ էին: Շէնքի դրացիներէն կին մը մօտենալով ինծի` շէնքի մուտքին հարցուց, թէ հա՞յ եմ: «Այո՛», պատասխանեցի: «Իմ ամուսինս ալ հայ է,- ըսաւ,- Եգիպտոս մեկնեցաւ ծնողքը տեսնելու, երկու շաբաթէն կու գայ: Երբ որ գայ, քեզ տեղեակ կը պահեմ, որ զինք տեսնես»: Այս լուրը հաճելի թուեցաւ ինծի: Անցաւ ամիս մը, տակաւին որեւէ տեղեկութիւն չունէի իր ամուսինին գալուն մասին: Մեր շէնքին դիմաց գտնուող «մոլ»-ին մէջ քաֆեթերիա մը ունին, կին եւ ամուսին հոն կը գործեն: Օր մը, իրենց քաֆեթերիային առջեւէն անցած ատենս, կնոջ հարցուցի, թէ իր ամուսինը չեկա՞ւ տակաւին: «Եկա՛ւ», ըսաւ` մատնացոյց ընելով իր ամուսինը, որ անկիւնը նստած` մեզ կը դիտէր: «Ինչո՞ւ ինծի չըսիր, որ եկած է երկու շաբաթ առաջ»: «Մոռցայ», ըսաւ յանցաւորի մը պէս: Մօտեցայ Միհրանին, ծանօթացուցի իրեն հայ ըլլալս: Բարի, համեստ եւ ազնիւ երիտասարդ մըն էր Միհրանը: Կինը Եգիպտոսի ղպտիներէն էր:
Միհրան պատմեց ինծի, որ ծնողքը թրքական եաթաղանէն փրկուած են եւ մեծ տառապանքներով կրցած են գաղթել մինչեւ Եգիպտոս արհաւիրքի տարիներուն: Միհրան Եգիպտոս ծնած է:
Միհրանը ունէր 2 աղջիկ զաւակ, մէկը 8 տարեկան, իսկ միւսը` 6 տարեկան: Անընդհատ կը վազվռտէին քաֆեթերիային մէջ` դժգոհութիւն պատճառելով յաճախորդներուն: Այդ միջոցին բռնեցի մեծ աղջկան (8 տարեկան) թեւէն, շոյեցի գլուխը հայրաբար եւ ժպտերես իրեն հարցուցի, թէ անունը ի՛նչ էր: Հարցումիս ի պատասխան` յանկարծ երեսիս նայեցաւ ու ապտակի ուժգնութեամբ երեսիս պոռաց. «Ես հայ չե՛մ, ես հայ չե՛մ»: Մանուկ է, ըսի, չի գիտեր արտայայտուիլ, «Բայց, աղջի՛կս,- ըսի,- քանի որ պապադ հայ է, ուրեմն դո՛ւն ալ հայ ես»: «Ո՛չ,- ըսաւ,- ես հայ չե՛մ»… կէս ժամ ետք միեւնոյն հարցումը ըրի փոքրիկ աղջիկին, որ ուժգին պատասխանեց` ըսելով, որ ինք հայ չէ՛: Միհրանը կորաքամակ նստած` կարմրած երեսով ու աչքերով կը հետեւէր այս ողբերգութեան… Զղջացած էի այդ օր քաֆեթերիա երթալուս համար:
Իրենց հայրը` Միհրանը անզօ՞ր եղաւ արժանի դաս մը տալու իր դեռատի աղջիկներուն, որոնք երիցս ուրացած էին իրենց հայկական ինքնութիւնը:
«Գնում է հայը կնճիռը ճակտին, վէրք սրտում», պիտի ըսէր բանաստեղծը:
Քանատա
24.10.2018
