Զգո՜յշ
Մեծ եղեռնի յիսնամեակին առիթով, 1965 ապրիլ 24-ին Հայաստանի Հանրապետութեան պատուիրակութիւնը, կարգ մը պետութեանց շարքին, հեռագիր ուղղած էր նաեւ Թուրքիոյ Հանրապետութեան նախագահ զօր. Ճեմալ Կիւրսելի` յիշեցնելով անոր յիսուն տարի առաջ թուրքերու գործած ցեղասպանութիւնը, որուն զոհ էին գացած մէկ ու կէս միլիոն հայեր: Ու արդարութիւն պահանջած էր հայ ազգին համար, հիմնուած` Սեւրի դաշնագրին վրայ:
Ուղղակի պատասխան չէինք սպասեր անշուշտ Թուրքիոյ նախագահէն:
Շատ չանցած` Ճեմալ Կիւրսել անուղղակի եւ անպաշտօն կերպով պատասխանած էր այդ հեռագրին` թուրքերէն թերթերուն մէջ հրատարակութեան տալով յայտարարութիւն մը, որուն համաձայն, իբր թէ 1915-ին հայերու ջարդ եւ տարագրութիւն տեղի չէր ունեցած: Եղածը պարզապէս բնակչութեանց տեղափոխութիւն մըն էր պատերազմի պատճառով: Ռազմաճակատի մօտերը բնակող հայերը երկրին ներսերը ղրկուեր էին… իրենց կեանքի ապահովութեան համար…
Ի՜նչ սրտառուչ հոգածութիւն:
Այսքանով չէր բաւականացած եւ 1965-ին վերջերը ծերակուտական Սատի Քոչաշին պատուիրեր է գիրք մը գրել թուրք եւ հայ յարաբերութեանց մասին:
Սատի Քոչաշ 1919-ին ծնած է Էրմենեկի մէջ եւ հոն ապրող միակ հայ ընտանիքի մը հետ ծանօթանալով… հայասէր դարձեր է:
1950-ին զինուորական վարժարանը աւարտեր է: 1962-էն ի վեր նշանակովի ծերակուտական է:
Իր նիւթին մասին պրպտումներ կատարեր է հայ եւ օտար աղբիւրներէ, մանաւանդ օգտագործեր է թուրքերէն հրատարակութիւնները` նպատակ ունենալով նենգափոխել պատմութիւնը, զոհը դահիճ դարձնել եւ արդարացնել թուրքերու աննախընթաց եւ զարհուրելի ցեղասպանութիւնը` ամբողջ մեղքը բարդելով հայ կուսակցութեանց վրայ:
Նախքան գիրքին լոյս տեսնելը` Պոլսոյ «Ճումհուրիյէթը»-ը արտօնութիւն ստացեր էր հրատարակելու անոր գլխաւոր մասերը զարդարուած բազմաթիւ պատկերներով:
Օրերով իր առաջին էջին վրայ մեծադիր յայտարարութիւններով ծանուցելէ ետք, անցեալ տարի մայիս 14-ին «Ճումհուրիէյթ» ամբողջ կէս էջ յատկացուցեր էր Քոչաշի յօդուածաշարքին` ութ սիւնակի վրայ, շռնդալից խորագիրներով: Ու շարունակեր էր մինչեւ մայիս 25:
Ժամանակին մանրամասնօրէն վերլուծեր էինք թուրք ծերակուտականին դիտումնաւոր կերպով խեղաթիւրուած պատմութիւնները եւ արժանի պատասխանը` տուած:
Գիրքը լոյս տեսեր է 1967-ին Անգարայի մէջ: Կը բաղկանայ 326 էջէ եւ պատկերազարդ է:
Նոր ստացանք զայն փարիզաբնակ հայու մը միջոցով, որ կը թուի թէ պաշտօն ստացեր է տարածելու թրքական քարոզչութեան նուիրուած այս հակահայ հրատարակութիւնը:
Չենք գիտեր, թէ տարածիչը ամբողջութեամբ կարդացա՞ծ է այդ գիրքը, որուն խորագիրն է` «Հայերն ու թուրքեւհայ յարաբերութիւնները պատմութեան ընթացքին»: Թափանցա՞ծ է հեղինակի յետին մտքին, թէ՞ կարգ մը ծանօթ հայերու անուններն ու պատկերները տեսնելով` կարծած է, որ հայանպաստ գործ մըն է:
Կ՛ուզենք հաւատալ այս երկրորդ ենթադրութեան, որովհետեւ չենք կրնար երեւակայել հայ մը, մանաւանդ` ազգային-հանրային ճակատի վրայ դեր կատարող մէկը, որ յանձնառու ըլլայ տարածելու նման գիրք մը:
Զգո՜յշ:
Աչալո՛ւրջ ըլլանք:
Չխաբուի՛նք ցեղասպանէն, որ հիմա ալ կը ջանայ կեղծ ու պատիր միջոցներով հայը գործիք դարձնել իր հակահայ քարոզչութեան:
ՀՐԱՆՏ-ՍԱՄՈՒԷԼ
Պէյրութի Փողոցները
Խճողումէ Փրկելու Համար
Կառատուն Շէնքեր` Քաղաքի Մուտքին,
Առեւտրական Գօտիին Եւ
Բնակարանային Թաղերու Մէջ
Պէյրութի քաղաքապետութեան աւագ ճարտարագէտը` Ժորժ Ռիաշի մշակած է ինքնաշարժներու յատուկ կայաններու ծրագիր մը, որ կրնայ երկար ժամանակի համար լուծել երթեւեկի եւ կայանի խնդիրը մայրաքաղաքին մէջ:
«Շրջագայիլն ու կենալը, կը յայտարարէ Ժ. Ռիաշի, զոյգ կ՛ընթանան: Կարելի չէ լուծում մը գտնել շրջագայութեան դժուարութիւններուն` առանց միաժամանակ լուծելու կայանի խնդիրը: Պէյրութի բարեզարդման գլխաւոր ծրագրին մէջ նախատեսուած բազմաթիւ նոր պողոտաներու բացումով, վարորդները պիտի ունենան արագ շրջագայութեան նոր ճամբաներ: Բայց կայանի խնդրին մասին որեւէ կարգադրութիւն եղած չէ: Շրջագայող վարորդը, անգամ մը որ տեղ հասնի, պէտք է տեղ մը դնէ իր ինքնաշարժը: Ներկայիս կատարեալ խառնարան մը կայ: Փողոցները կառատուն դարձած են: Խճողուած են կանգ առած ինքնաշարժներով: Պարպեցէք փողոցները, ու երթեւեկը աւելի կ՛արագանայ»:
Ժ. Ռիաշիի յղացած շրջագայութեան ծրագիրը մշակուած է այնպէս մը, որ պէտք է գործադրութեան դրուի գլխաւոր ծրագրին հետ:
Կը վերաբերի երկու տեսակ կայանի. երկար տեւողութեան կայան, որ կը համապատասխանէ գրասենեակներու աշխատանքի ժամուան, եւ սահմանափակ տեւողութեամբ կայան: Այս ծրագրին գործադրութիւնը կապուած է հանրային եւ անձնական հասարակաց փոխադրութեան վերակազմութեան:
Հանրօգուտ շինութեանց նախարարութեան կողմէ 1966-ին պատրաստուած ուսումնասիրութիւն մը ցոյց տուաւ, թէ օրական 101.658 ինքնաշարժ կը մտնէ Պէյրութ: Այս բոլոր ինքնաշարժները կ՛ուղղուին կամ քաղաքին կեդրոնը, կամ` Համրա ու անխուսափելիօրէն կանգ կ՛առնեն փողոցի մը մէջ` զայն մեծապէս խճողելով:
Կառատուներու Շարք Մը
Այս ինքնաշարժներուն համար Ռիաշի կը նախատեսէ կառատուն-շէնքեր, որոնք պէտք է կառուցուին քաղաքին մուտքերուն վրայ:
Կու գաք Թրիփոլիէն, Սայտայէն կամ Զահլէէն, ձեր ինքնաշարժը կը ձգէք այդ կառատուներէն մէկը եւ քաղաքին կեդրոնը երթալու համար կը գործածէք հանրային փոխադրութեան միջոց մը:
Որպէսզի վարորդները քաջալերուին գործածելու այս կառատուները, կայանելու գինը շատ չնչին պիտի ըլլայ:
Այսուհանդերձ, ամէն մարդ այս միջոցին պիտի չդիմէ: Շատեր պիտի ուզեն քաղաքին կեդրոնը երթալ իրենց անձնական ինքնաշարժով: Անոնց համար ալ նախատեսուած են կառատուներ` առեւտրական գօտիին շուրջը: Այս կառատուներուն արժէքը անշուշտ շատ աւելի սուղ պիտի ըլլայ, քան դուրսի կառատուներունը` հողի արժէքին տարբերութեան պատճառով:
Իսկ առեւտրական գօտիին մէջ կառատուներու շինութիւնը պիտի ձգուի անհատական նախաձեռնութիւններու: Այդ պարագային, նկատի պիտի առնուի հասոյթի խնդիրը: Անշուշտ հոն կենալը շատ աւելի սուղ պիտի ըլլայ:
