ՊՕՂՈՍ ՇԱՀՄԵԼԻՔԵԱՆ
«Մեր կեանքն է հոս, մեր տունն է հոս,
Մենք ծնած ենք ազատ եւ ըմբոստ,
Կը զոհուինք, որ դուն յաւերժ բարձրանաս,
Լիբանա՛ն, մեր արիւնն է քեզի ընծայ»
ՂԱՍՍԱՆ ՌԱՀՊԱՆԻ
Լիբանանցի յայտնի երգահան Էլիաս Ռահպանիին հետ բաւական մօտէն ծանօթութիւն ունեցած եմ եւ անվարան կրնամ վկայել, որ հայասէր մըն է: Հայասէր է նաեւ իր տղան Ղասսան Ռահպանին, փաստ` լիբանանահայ համայնքին նուիրուած վերը յիշուած հիանալի երգին մէկ յանկերգը:
Վերջերս, երբ առիթով մը դարձեալ ունկնդրեցի լիբանանահայ համայնքին նուիրուած այս երգը, զգացի, որ պատգամ փոխանցող երգ մըն է: Պատգամ եւ յիշեցում` բոլոր անոնց, որոնք ինծի նման` ակամայ գաղթած են իրենց սիրելի ծննդավայրէն:
Յիշեցում մըն է, որ Ցեղասպանութենէ ազատած գաղթական հայերուն տունը դարձած էր Լիբանան, իսկ յաջորդող սերունդներուն` ծննդավայրը, որ դարձած է երկրորդ հայրենիք:
«Մեր կեանքն է հոս, մեր տունն է հոս,
Լիբանանն ենք նաեւ մենք»
Հայրենիք եւ ծննդավայր` հոմանիշ բառեր չեն:
Սփիւռքահայերուս համար մայր հայրենիքը, որքան ալ սիրելի, դժբախտաբար ծննդավայր չէ եղած:
Ակամայ եւ դժուարութեամբ հեռացայ ծննդավայրէս` Լիբանանէն: Ծննդավայր մը, որ եղած էր մեր երկրորդ հայրենիքը:
Լիբանանի քաղաքացիական պատերազմը շատ մեծ աւերներ գործեց, որոնցմէ մեծագոյնը` մեծ թիւով լիբանանահայերու անվերադարձ արտագաղթը:
Նուազեցաւ հայութեան թիւը: Փակուեցան կարգ մը հայկական վարժարաններ, սակայն հրաշք լիբանանահայութիւնը, թէեւ` նօսրացած, այսօր կը բարգաւաճի աւելի քան երբեք:
Երկրագունդի վրայ հանդիպա՞ծ էք երկրի մը, որ իր խորհրդարանին մէջ ունենայ հայ ներկայացուցիչներ, որքան` Լիբանանի խորհրդարանը:
Նախքան Լիբանանի քաղաքացիական պատերազմը` Լիբանանի խորհրդարանին մէջ հայ երեսփոխաններուն թիւը հասած էր վեցի, առաւել, որքան որ կը յիշեմ, երկու նախարարներ:
Հիմնուելով լիբանանեան սահմանադրութեան վրայ, այդ թիւը կ՛աւելնայ կամ կը նուազի` նայած համայնքներու թիւին:
Լիբանանահայութեան թիւը նուազեցաւ Լիբանանի մէջ, սակայն ոսկի առիթ մը տրուած է ինծի նման արտագաղթողներուն` մասնակցելու քուէարկութեան … մեր իսկ քաղաքէն, եւ այդ մէկը` շնորհիւ արհեստագիտութեան բարիքներուն, համացանցի միջոցով, որ ո՛չ ճիգ կը պահանջէ, ո՛չ ալ ժամանակի կը կարօտի: Ընդամէնը` հաւանաբար 10 վայրկեան, եւ այդպիսով, որպէս լիբանանցիներ, կը կատարենք մեր ազգային պարտականութիւնը:
Ճիշդ է: Հեռու ենք մեր ծննդավայրէն, սակայն հոն ունինք մեծ թիւով հայրենակիցներ, որոնք ի գին ամէն զոհողութեան մնացին, բարգաւաճեցուցին, մոխիրներու մէջէն վերածնունդ պարգեւեցին հայ գաղութին:
Veni, Vidi, Vici. Քանի մը տարի առաջ այցի գացած էի ծննդավայրս: Անհաւատալի իրականութիւն մը պարզուեցաւ աչքերուս առջեւ: Հայկականութիւն բուրող վայր մը, որ ԿԱՐԵԼԻ ՉԷ հանդիպիլ սփիւռքի որեւէ երկրի կամ քաղաքի մէջ:
Իբրեւ հայկական համայնքի, ո՞վ պիտի պաշտպանէ մեր իրաւունքները, եթէ ոչ` լիբանանեան խորհրդարանի մեր հայ ներկայացուցիչները: Հայ երեսփոխաններն ու նախարարները, եւ այդ մէկը կարելի է կատարել փոքրիկ, շատ փոքրիկ զոհողութեամբ մը, որ զոհողութենէ աւելի` ազգային պարտականութիւն մը պէտք է համարել:
«Ինձմէ ետք` ջրհեղե՞ղ»: Մեծագոյն ամօթն է նման բան մը մտքէն իսկ անցընելը: «Մենք մեր մորթը ազատեցինք», «Կ՛ապրինք աշխարհի ամենապերճ երկրին մէջ»: Նման խօսքեր ցնորքներ են:
Քուէարկութեան թուականը մօտեցած է: Արդէն իսկ ամիսներ առաջ ինծի նման շատեր արձանագրուած են եւ պատրաստ քուէարկելու` որպէս տիպար լիբանանցի, նաեւ` որպէս տիպար հայ, որպէս տիպար լիբանանահայ:
***
Յիշողութիւնս զիս կը վերադարձնէ Լիբանան գտնուած տարիներուս կատարուած երեսփոխանական ընտրութիւններուն:
Քուէարկելու տարիքս չէր տակաւին, սակայն կամաւոր աշխատանքներ կը կատարէինք մեր շրջանի «Ազիրեան» ակումբին մէջ: Անուններու արձանագրութիւն:
Տօնական օրերու եռուզեռ մը կը տիրէր հայահոծ Պուրճ Համուտի թաղերուն մէջ: Ընտրական կեդրոններու տեղերը նշուած ինքնաշարժներու վրայ` քուէարկողները կը փոխադրէին շրջանէ շրջան:
Ընտրապայքարի օրերուն «Սարդարապատ» ակումբին մէջ կը հանդիպէինք փաղանգաւոր կուսակցապետ Փիեռ Ժեմայելին եւ իր երկու տղոց` Ամին եւ Պեշիր Ժեմայելները, իսկ մեր յաղթական արդիւնքները յայտնուելէ ետք, տօնախմբութիւն էր ամէնուրեք: Ինքնաշարժներու ճչակի ձայները կը լեցնէին Պուրճ Համուտի փողոցները:
Կոկորդնիս պատռելու աստիճան կը պոռայինք` «Տիգրան Թոսպաթ, Ժոզեֆ Չատեր, Տէր Գալուստեան, Պապիկեան»:
Այդ տարիներուն ՀՅ Դաշնակցութեան եւ Փաղանգաւոր կուսակցութեան ցանկին մէջ կը գտնուէր Ժոզեֆ Չատեր` իբրեւ հայ կաթողիկէ համայնքի ներկայացուցիչ, սակայն խորքին մէջ ան կը ներկայացնէր Փաղանգաւոր կուսակցութիւնը: Փոխնախագահն էր այդ կուսակցութեան:
Ներկայիս ՀՅ Դաշնակցութիւնը իր ցանկին մէջ ունի ՀԱՅ թեկնածու մը, որ կը ներկայացնէ հայ կաթողիկէ համայնքը եւ ոչ թէ օտար կուսակցութիւն մը:
Աւելի ուշ խորհրդարանի ցանկին մէջ ունեցանք յաւելեալ անուններ: Աճած էր լիբանանահայութեան թիւը:
Յիշելէ ետք այդ երանելի օրերը, կը վերադառնամ Լոս Անճելըս:
Ամերիկեան քաղաքացի եմ: Կեղծ խոստումներու հաւատք ընծայելով` կ՛ուղղուիմ քուէարկութեան կեդրոններէն մէկը, որ տունէս քանի մը քայլ անդին, թաղային հանրային վարժարաններէն մէկն է:
Մեռելատուն մը ըլլար կարծես: Ո՛չ մէկ շշուկ, մարդիկ լուռ ու մունջ, ամենայն հնազանդութեամբ եւ կարգապահութեամբ կ՛անցնին վարագոյրի ետին եւ կ՛արձանագրեն անուններ ու կը զետեղեն քուէատուփի մը մէջ: Անծանօթ անուններ: Կը փնտռեմ Հայ դատի կողմէ մեզի յանձնարարուած անունները: Թերահաւատութեամբ կը մասնակցիմ քուէարկութեան:
Երեկոյեան հեռատեսիլէն կը ստանանք արդիւնքները:
Ո՛չ ուրախութիւն եւ ո՛չ ալ տրտմութիւն:
Ամէն տարի ապրիլ 24-ի տօնակատարութիւններուն կը հանդիպինք օտար դիւանագէտներու, որոնք կու գան իրենց երախտագիտութիւնը յայտնելու հայ համայնքին: Մեծամասնութեամբ հրեաներ են եւ իրենց խօսքերուն մէջ, Ցեղասպանութենէն աւելի, կը յիշեն Հոլոքոստ բառը:
«Ամէն մարդ իր մարտիրոսը կու լայ»:
Ընտրութիւններու տարիներուն օտար դիւանագէտներու թիւը կը բազմապատկուի:
Խոստումնե՜ր… խոստումնե՜ր:
Նախագահական թեկնածուներ կը խոստանան ճանչնալ Հայոց ցեղասպանութիւնը, սակայն ընտրութենէ անմիջապէս ետք այդ խոստումները կը ցնդին օդին մէջ:
Խոստումնե՜ր… խոստումնե՜ր:
Պարագան բոլորովին տարբեր է Լիբանանի մէջ, ուր հայութիւնը իր խօսքը ունի եւ այդ մէկը` շնորհիւ մեր հայ ներկայացուցիչներուն:
«Վանայ Ձայն»-ին միջոցով գրեթէ ամէն օր կը հետեւիմ լիբանանեան հեռատեսիլի լուրերուն: Կը յիշեմ լիբանանցի քաղաքագէտի մը արտասանած ճառը:
«Լիբանանահայը կը վայելէ ԲՈԼՈՐ բարիքները եւ իրաւունքները տեղացի արաբներու նման»:
Ո՞ր երկրին մէջ կարելի է հանդիպիլ նման խօսքի, որ ինքնին արտասանուած խօսք մը չէ լոկ: Անժխտելի իրականութիւն մը:
«Մեր կեանքն է հոս, մեր տունն է հոս,
Մենք ծնած ենք ազատ եւ ըմբոստ,
Կը զոհուինք, որ դուն յաւերժ բարձրանաս,
Լիբանա՛ն, մեր արիւնն է քեզի ընծայ»
Լիբանանն ենք նաեւ մե՛նք:
Լոս Անճելըս, 2018