ՌՈՒԲԻՆԱ
«Ժողովուրդ մը չի կրնար ապրիլ երբ իր պահարանը դիակներով լեցուն է» [ԱԼԹՈՒՆԵԱՆ, 2009, էջ 133]:
Հետեւեալը ֆրանսահայ փորձագիր` Ժանին Ալթունեանի 2003-ին լոյս տեսած, ««Ouvrez-moi seulement les chemins d’Arménie» Un génocide aux déserts de l’inconscient» եւ 2009-ին լոյս տեսած «Mémoires du génocide arménien, Héritage traumatique et travail analytique» փորձագրութիւններէն ներշնչուած վերլուծում մըն է: Վերոյիշեալ փորձագրութիւններուն մէջ Ժանին Ալթունեան կը վերլուծէ եւ կը մեկնաբանէ իր հօր` Վահրամ Ալթունեանին ձեռագիրը, ուր ան արձանագրած է Պուրսայի հայ բնակչութեան տեղահանութեան փուլերը եւ «ցեղասպանական» բոլոր երեւոյթները:
Յստակ է, որ Հայոց ցեղասպանութիւնը վերջ չի գտաւ Համաշխարհային Ա. պատերազմի աւարտին` տրուած ըլլալով, որ թրքական պետութիւնը տակաւին կը ժխտէ Ցեղասպանութիւնը եւ թոյլ չի տար, որ անմիջական զոհերուն յաջորդող սերունդներուն փոխանցուած վէրքը սպիանայ եւ անոնք կարենան իրենց կեանքը շարունակել առանց Ցեղասպանութեան զոհերուն մահը եւ կորուստի զգացումը իրենց հոգիներուն մէջ կրելու:
Իրականութեան մէջ Ցեղասպանութեան հոգեխոցումն («traumatisme») է, որ կը ժառանգենք վերապրողներէն: Ցեղասպանութեան վերապրողը ինքզինք նախ կը տեսնէ իբրեւ ժխտում, որովհետեւ իր գոյութիւնը բացառութիւն է բնաջնջման օրէնքին: Հետեւաբար վերապրողին մէջ կը ստեղծուի բարդոյթ մը, որ կը յատկանշուի ինքնիրմէ փախչելու եւ իր հարազատներուն ձուլուելու ձգտումով [ԱԼԹՈՒՆԵԱՆ, 2003, էջ 70]: Այս բարդոյթը առիթ կու տայ, որ վերապրողը իր հոգեբանական բեռը զետեղէ իր զաւակին կամ թոռան մէջ, ինչ որ հետագային կը թարգմանուի Ցեղասպանութեան հոգեխոցման ժառանգումով:
Ցեղասպանութեան հետեւող առաջին յիսուն տարուան յարաբերական լռութիւնը պատահական չէ: Լռութիւնը, մոռնալու եւ անցեալը թաղելու մէկ ձեւը ըլլալէն բացի, պաշտպանուելու միջոց մըն է: Մահը ճանչնալէ ետք վերապրողը կ’ուզէ ինքզինք պաշտպանել եւ բնականաբար` իր յաջորդները: Այս բնազդային հակադարձութիւնը նախ թարգմանուեցաւ լեզուական գետնի վրայ. ոչ միայն Ցեղասպանութեան մասին չակերտեալ կամ բացայայտօրէն արգիլուած էր խօսիլ, այլ նաեւ կարգ մը վերապրողներ իրենց զաւակներուն հայերէն չեն ուզած սորվեցնել, կամ եթէ անոնք գիտցած են հայերէն խօսիլ, արգիլած են տան մէջ հայերէն խօսիլ, եւ զիրենք ընդունող երկրին լեզուն պարտադրած են: Այս իմաստով, կարելի է անդրադառնալ Մայքըլ Արլենին, բուն անունով` Տիգրան Գույումճեան, ամերիկահայ գրողին, որ իր «Passage to Ararat » (1975) գիրքին ընդմէջէն կը փորձէ վերագտնել իր հայու ինքնութիւնը, որմէ, հօրը օրինակին հետեւելով, երկար ատեն խուսափած եւ փախչած է: Հայերէնը արգիլուած ըլլալով, վերապրողներուն անմիջապէս յաջորդող սերունդը դիմած է ուրիշին «անբնաջնջելի» լեզուին, որ վտանգուած կամ արգիլուած չէ: Այդ «ուրիշին » լեզուն է, որ կամուրջի մը նման առիթ տուած է վերապրողին անուանելու, հասկնալու եւ ուրիշին, միջազգային համայնքին, իմացնելու Ցեղասպանութիւնը:
«Վկաներու բացակայութեան կատարուած ոճիրը ինքնին ժխտում է» [ԱԼԹՈՒՆԵԱՆ, 2003, էջ 212]: Հետեւաբար վերապրողը կարիքը ունի իր խօսքը հարցականի տակ չդնող, անոր իրաւացիութենէն չկասկածող ունկնդիրի մը. ականատեսին ամենամեծ մտահոգութիւնը իր խօսքին անհաւատալի ըլլալն է [ԱԼԹՈՒՆԵԱՆ, 2009, էջ 154]: Ցեղասպանութեան հոգեխոցումը ապրելէն ետք իր փորձառութեան իրաւացիութիւնը փաստելը երկրորդ եւ աւելի ծանր տառապանք մըն է ականատեսին համար: «Վկայութեան մը ունկնդիրը յանձնառու եւ պատասխանատու է իր ստացած խօսքին, որովհետեւ ան կը ներկայացնէ (միջազգային) համայնքը, որուն ուղղուած է ականատեսին խօսքը» [ԱԼԹՈՒՆԵԱՆ, 2009, էջ 155]: Ունկնդիրը «ստանձնելով» ականատեսին վկայութիւնը` կը ստանձնէ նաեւ անոր խօսքերուն արձագանգելու պատասխանատուութիւնը, անոր դատը պաշտպանելու յանձնառութիւնը, տրուած ըլլալով, որ ան զինք չէ պաշտպանած ոճիրէն, ոճիր մը, որ կրնայ կրկնուիլ, եւ որ կարելի է գործել նոյնիսկ ամենախաղաղ ժամանակներուն ընթացքին, ամենալուռ զէնքերու միջոցով:
Մինչեւ այն օրը, երբ Հայոց ցեղասպանութիւնը ժխտումի կը բախի կամ «ցեղասպանութիւն» բառը կը փոխարինուի «Մեծ եղեռն»-ով կամ «զանգուածային ջարդ»-ով, չենք կրնար մեր սուգը ամբողջացնել եւ կը շարունակենք կրել ժառանգական հոգեխոցման բեռը, որ աւելի եւս քանդիչ եւ սպառիչ է, քան` Ցեղասպանութիւնը:
Մէջբերումները թարգմանած է յօդուածին հեղինակը:
