Լաբիւրինթոսային բացատրողականը հաւանաբար չափազանցութիւն մը չէ:
Ինչ որ կը պատահի կիրակի, յուլիս 17-էն ի վեր, Երեւանի մէջ, կ՛ընթանայ այնպիսի ուղղութեամբ մը, որ լուրջ հարցադրումներու եւ վերլուծումներու դուռ կը բանայ:
Երբ բրիտանացի գրագէտ Էնթընի Պըրճես (1917-1993) տարօրինակ երեւակայութեամբ եւ մտայղացումով մը 1962-ին լոյս ընծայած էր մեծ հռչակ ձեռք բերած «Ինքնագործ նարինջը» («A Clockwork Orange»), ներկայացուցած էր ապագայի անիշխանական Լոնտոն մը, ուր օրինականն ու ապօրինին իրարու հետ բախելով` ստեղծած էին ահաւոր միջավայր, ժողովուրդ, քաղաք… երկիր մը` Սարսափիստան: Նոյնքան հմտութեամբ, տասնեակ մը տարի ետք, բրիտանացի հանրահռչակ բեմադրիչ Սթանլի Քիւպրիք (1928-1999) այդ գրական գործը տեղադրած էր եօթներորդ արուեստի բնագաւառէն ներս` յաւելեալ փայլք մը տալով:
Այս «Ինքնագործ նարինջը» (ոչ մէկ կապ կամ ակնարկ` Լեւոն Տէր Պետրոսեանի նկարագրած սփիւռքահայութեան նարինջ համտեսողներուն` ծիրանի երկրին մէջ) գործին մէջ, սուր երգիծանքով կը նկարագրուէր հոգեբանական ծայրայեղ միջոցներու գործածութիւնը` ամբողջատիրական եւ ծաւալողապաշտ ընկերութեան մը` կառավարութեան մը, ուր մարդ էակը վերածուած է ինքնագործ մեքենայի` ռոպոթի:
Սակայն Երեւանի մէջ պատահած ու ստեղծուած կացութիւնը ժապաւէն մը չէ, այլ պաստառներու ետին իսկական դէպքերն են, որոնք կը պատահին` ահազանգի մատնելով տրամաբանութիւնն ու արդարամտութիւնը:
Այսինքն ներկայ երկրի տիրող պայմաններէն դժգոհ հայորդիներ, ներկայ ղեկավարութիւնը տապալելու մտադրութեամբ, հայրենակից ոստիկա՞նը կը սպաննեն: Այս ցոյցերուն կը մասնակցին ամէն գաղափարի անձնաւորութիւններ, նոյնիսկ դերասաններ, հակառակ անոր որ պատահածը իսկական է… եւ պարզ երեւակայուած կամ յօրինուած ժապաւէն մը չէ:
Հաւանաբար թէ՛ ձերբակալողը եւ թէ՛ ձերբակալուողը ակնթարթ մը հարց տան, թէ` «Յո՞ երթանք»:
Խորենացի փողոցին վրայ կատարուածը ամէնէն աւելի պիտի մտահոգէր նոյնինքն ոսկեդարի պատմագիր, գրագէտ, բանաստեղծ Մովսէս Խորենացին (410-490), որուն նկարագրած «Պատմութիւն Հայոց»-ը հաւանաբար եթէ այս օրերուն շարունակուէր, այդքան ալ ոսկեգոյն էջերով պատուած պիտի չըլլար:
Խորենացին պիտի չուզէր այս բոլորին ականատեսը դառնալ: Ի վերջոյ ան պարտականութիւն մը ունէր սերունդներ դաստիարակելու եւ տեղեկացնելու պատմութիւնը` հայոց պատմութիւնը:
Այսուամենայնիւ, նոյնիսկ ցոյցերու ընթացքն ու ցուցարարներու ժամադրավայրը Խորենացի փողոցէն այլ վայրեր փոխադրելը պարզ այրած սրտի մխիթարանք մը պիտի ըլլար հարիւրաւոր հայ սերունդներ ակնածանքով ու երախտագիտութեամբ տպաւորած եւ դաստիարակած իմաստասէր հանճարը: Վէրքը պիտի մնար վէրք, այնպիսի ծանր «Վէրք Հայաստանի» մը, որ նոյնինքն Խաչատուր Աբովեանն ալ անձնատուր պիտի ըլլար: Հետեւաբար ցուցարարները Աբովեան փողո՞ց փոխադրել, թէ՞ Ազատութիւն հրապարակ… վէրքը պիտի մնայ վէրք:
Դժբախտաբար այս դէպքերը կը յիշեցնեն կարդացողին համար այլ նորավէպ մը` ամերիկացի Փոլ Ֆրետըրիք Քլուկի «Դրամատան տղաքը» («The Boys in the Bank»), որ ամերիկացի բեմադրիչ Սիտնի Լումեթ ամենայն հմտութեամբ ներկայացուցած էր շարժապատկերի աշխարհէն ներս «Dog Day Afternoon» գործով:
Սակայն, դէմ դիմաց կանգնող բոլոր կողմերն ալ, ամէնէն աւելի անիշխանական ցուցարարէն մինչեւ ամէնէն աւելի հլու կամակատար ոստիկանը պէտք է քաջատեղեակ ըլլան, որ Էրեբունիի մէջ պատահածը «Dog Day Afternoon»-եան դրամատան կողոպուտ մը չէ, այլ շատ աւելի ահաւոր կողոպուտ մը` ազգային ապահովութեան եւ պատկանելիութեան կողոպուտ:
Փապուղի՞… թէ՞ փակուղի: Դժբախտաբար ցայսօր զանազան վերլուծումներ եւ բաղդատականներ շատ աւելի կ՛աղաւաղեն արդէն իսկ վատառողջ լաբիւրինթոսային մթնոլորտը:
28 յուլիս, 2016
