Եւրոմիութիւնը` Տրոհման Վտանգի Առջեւ

ԳԷՈՐԳ ԴԱՐԲԻՆԵԱՆ

Յունիսի 23-ին Մեծն Բրիտանիայում անցկացուած հանրաքուէի վերջնական արդիւնքներով Եւրոպական Միութեան կազմից դուրս գալուն կողմ է քուէարկել ընտրողների 51,8 առ հարիւրը: Մեծն Բրիտանիան դուրս է գալիս եւրոպական ընտանիքից` նախանշելով վերջինիս համար բացարձակապէս նոր իրականութեան, եւ չի բացառւում` ցնցումներով առլեցուն դարաշրջանի սկիզբը:

Ցնցուած է Եւրոպան, ցնցուած է աշխարհը: Աշխարհաքաղաքական բոլոր կենտրոնները` Միացեալ Նահանգները, Ռուսաստանը, Ե. Միութիւնը, արդէն արձագանգել են: Ե. Միութեան անդամ երկրների խորհրդարանները, կառավարութիւնները, Եւրոխորհրդարանը արտակարգ խորհրդակցութիւններ ու նիստեր են հրաւիրում` քննութեան առնելու բրիտանական հանրաքուէի քաղաքական, տնտեսական ազդեցութիւնը, հետեւանքները` ինչպէս առանձին վերցրած իրենց, այնպէս էլ` ընդհանուր իմաստով Ե. Միութեան ներկայի եւ, ինչ խօսք, նաեւ ապագայի վրայ: Մեծն Բրիտանիայի վարչապետ Տէյվիտ Քամերոնը, ով հանդէս էր գալիս Ե. Միութեան Մեծն Բրիտանիայի մնալու դիրքերից, արդէն յայտարարել է իր հրաժարականի մասին` չնայած նրան ուղղուած` Ե. Միութենէն դուրս գալուն կողմնակից Պրեքզիթի խնդրանքին, որ, անկախ հանրաքուէի արդիւնքներից, շարունակի պաշտօնավարել:

Բրիտանացիների այս որոշումը, առանց չափազանցութեան, կարող է ճակատագրական լինել ինչպէս հէնց Միացեալ Թագաւորութեան, այնպէս էլ Ե. Միութեան համար: Թագաւորութեան մէջ գտնուող Սկովտիոյ ղեկավար Նիքոլայ Սթերճենը յայտարարել է, որ իրենք երկրի ապագան կապում են Ե. Միութեան հետ, եւ որ հանրաքուէի ժամանակ սկովտիացիները յստակ արտայայտել են իրենց այդ դիրքորոշումը: Սա նշանակում է, որ հանրաքուէի արդիւնքները կարող են առիթ հանդիսանալ, որպէսզի այդ երկրում կրկին օրակարգային դառնայ Մեծն Բրիտանիայի կազմից դուրս գալու նպատակով նոր հանրաքուէ անցկացնելու հարցը: Յայտնի է, որ նման տրամադրութիւններ են նաեւ թագաւորութեան կազմում գտնուող Հիւսիսային Իրլանտայում, որտեղ դեռեւս հանրաքուէից առաջ էին կարծիքներ հնչում, թէ Պրեքզիթի յաղթանակի դէպքում Հս. Իրլանտան կարող է դնել թագաւորութիւնից դուրս գալու եւ Իրլանտային միանալու հարցը: Թէ դա ի՞նչ հետեւանք կարող է ունենալ Անգլիայի համար, որը 2014թ. ահռելի ջանքեր գործադրեց կանխելու համար հանրաքուէի միջոցով Սկովտիոյ առանձնացումը, թերեւս չարժէ անգամ մեկնաբանել:

Բրիտանական հանրաքուէի արդիւնքները արդիականացնում են Ե. Միութեան գոյութեան նպատակայարմարութեան հարցը: Այն տրամադրութիւնները, որոնք Անգլիայում յանգեցրեցին նման արդիւնքների, ակնյայտօրէն գերիշխում են գրեթէ ամբողջ Եւրոպայի կամ գոնէ Ե. Միութեան կորիզը հանդիսացող արեւմտաեւրոպական երկրների հասարակութիւններում: Եթէ այս պահին նման հանրաքուէ անցկացուէր նաեւ անդամ միւս 27 երկրներում, հաւանական է, որ դրանց մեծ մասում կը քուէարկէին Ե. Միութենէն դուրս գալու օգտին: Հոլանտայում արդէն քաղաքական որոշ ուժեր պնդում են, որ անհրաժեշտ է նոյն հարցով հանրաքուէ անցկացնել նաեւ իրենց մօտ: Այս իմաստով Ե. Միութեան անդամ երկրները կանգնում են չափազանց ծանր եւ անկանխատեսելի հետեւանքներով յղի երկընտրանքի առջեւ` արդեօ՞ք, հիմք ընդունելով Պրեքզիթի արդիւնքները, անհրաժեշտ է պարզել եւրոպական հասարակութեան իրական տրամադրուածութիւնը Ե. Միութեան հարցում, թէ՞ ձեւ անել, որ դա բացառապէս մեծ Բրիտանիայի ներքին գործն է եւ բրիտանացիների գերիշխան որոշումը: Չի բացառւում, եթէ ազգային կառավարութիւնները եւ Եւրոխորհրդարանը նախընտրեն երկրորդ տարբերակը, բախուեն հասարակական կարծիքի հետ, եւ սկսուի Ե. Միութեան ներքին տեւական, ծանրագոյն ճգնաժամ, որը կարող է 1951թ. սկզբնաւորուած այս խոշորագոյն եւ համաշխարհային քաղաքականութեան ու տնտեսութեան կենտրոններից մէկը դարձած կազմակերպութեան քայքայման, վախճանի նախերգանքը դառնալ: Եթէ Եւրոպան չի ցանկանում նման ապագայ, ապա ստիպուած է լինելու գնալ հսկայական բարեկարգումների, նոր փոխակերպումների, ներքին ու արտաքին քաղաքականութեան կտրուկ, գուցէ` նաեւ ցաւագին փոփոխութիւնների, որոնց արդիւնքում ի յայտ կը գայ թէ՛ ձեւաչափով եւ թէ՛ որակապէս բացարձակապէս նոր Ե. Միութիւն եւ նոր Եւրոպա:

Ի՞նչը, սակայն, Մեծն Բրիտանիայում յանգեցրեց այսպիսի, թւում է` անսպասելի արդիւնքի: Ի՞նչ գործօններ նպաստեցին դրան:

Հանրաքուէն, ըստ էութեան, մի կողմից Մեծն Բրիտանիայում եւ, ընդհանուր առմամբ, Եւրոպայում պահպանողականութեան, ազգային պետականութեան արժեհամակարգի եւ գաղափարաբանութեան յաղթանակն էր, համաշխարհայնացման, հնարաւորինս լայն եւ հնարաւորինս արհեստական համարկումների քաղաքականութեան պարտութիւնը: Այն հաստատեց, որ եւրոպացիները հակուած չեն այլեւս իրենց անհատական, ազգային, պետական ու հասարակական զարգացումը կապել Ե. Միութեան հետ, քանի որ դրանում ներդրուած եւ գործող կանոնները, իրաւունքների համակարգն այլեւս ի զօրու չէ երաշխաւորել եւրոպացիների անվտանգութիւնը թէ՛ պետական ու ազգային, թէ՛ անհատական, մշակութային ու քաղաքակրթական մակարդակներում: Ծայրայեղականութեան վրայ հիմնուած ահաբեկչութեան ներթափանցումը, մարդու իրաւունքների պաշտպանութեան եւրոպական կանոնակարգումները շահագործող` փախստականների ներմուծած նոր յարաբերութիւնները, որոնք քարուքանդ են անում ներհասարակական բարքերը, միջին վիճակագրական եւրոպացուն ներշնչում սեփական երկրում, եւրոպական ընտանիքում անպաշտպանուածութեան, վախի զգացում, ուղղակի աւերում են վստահութիւնը Ե. Միութեան նկատմամբ: Եւ հէնց այս իրողութիւններն են, որ Ե. Միութեան անդամ երկրներում հանրաքուէի այսպիսի արդիւնքներ են արձանագրւում:

Սակայն հասարակութիւնն այդ երեւոյթներին գուցէ նման կերպ չարձագանգէր, գուցէ աւելի շատ ապաւինէր Ե. Միութեան ինքնապաշտպանական մեքանիզմներին, եթէ սեփական երկրների կառավարութիւնների կողմից տեսնէր առաջացած նոր մարտահրաւէրների նկատմամբ համապատասխան ընկալում, այլ ոչ թէ այդ մարտահրաւէրներն անտեսելու, առկայ եւ խորացող խնդիրների նկատմամբ ջայլամային մօտեցման ցուցաբերում: Այս իմաստով բրիտանացիները քուէարկեցին իրենց իշխանութիւնների եւ Ե. Միութեան կառավարման կառոյցների նման վարքագծի դէմ: Սա անվստահութեան քուէ էր Ե. Միութեան ղեկավարութեանը, որն առայժմ հանդէս բերելու հնարաւորութիւն ունեցել են միայն անգլիացիները:

Որեւէ կասկած չկայ, որ բրիտանական հանրաքուէն անդրադարձ կ՛ունենայ նաեւ Հայաստան-Ե. Միութիւն յարաբերութիւնների վրայ: Եթէ անգամ չվերանայուեն Ե. Միութեան այն համարկման նախագծերը, որոնցում նաեւ Հայաստանն է ներգրաւուած, Պրիւքսէլն առաջիկայում հազիւ թէ դրանցով զբաղուելու ժամանակ եւ տրամադրութիւն ունենայ: Այդ նախագծերը, ձեռնարկները` քաղաքական լուրջ որոշումների մասով, առժամանակ կը մնան թղթի վրայ, մինչեւ Ե. Միութիւնը կը յստակեցնի, թէ ո՛ւր է գնում, ինչպէ՞ս եւ ինչո՞ւ, եւ կը բաւարարուի գեղագիտական, երկրորդային նախաձեռնութիւններով ու ծրագրերով: Ամէն դէպքում` Երեւանը, Պրիւքսէլի հետ համագործակցութեան հեռանկարների առումով, նոր ճշգրտումների կարիք կ՛ունենայ: