ՅԱՐՈՒԹ ՃԷՆԱՆԵԱՆ
Հայը մնայուն կերպով եղած է բողոքող կողմ` իրեն նկատմամբ կատարուած անարդարութիւններուն դէմ, դիմելով երկնային Աստուծոյ եւ աշխարհի մեծ պետութիւններուն: Ասիկա կրնայ բնական թուիլ սովորական պայմաններու մէջ, սակայն պէտք է գիտնանք, որ բողոքելը տկարին անօգուտ զէնքն է` իբրեւ կրաւորական կողմ, կատարուած չարիքներուն դէմ, եթէ նոյնիսկ անոր վայրագութիւնը իր գագաթնակէտին հասնի:
Դարերէ ի վեր հայուն կրած տառապանքները յաճախ արտայայտուեցան լացի ու ցաւի հառաչանքներով, բանաստեղծութիւն յօրինելով եւ լաւագոյն պարագային, մեծ պետութիւններու դեսպաններուն կամ նախագահներուն դիմելով` մեր վիճակին դարման խնդրելով:
Հայոց պատմութեան էջերէն մեզի դասեր կը փոխանցուին. օրինակ, Արշակ թագաւորի նշանաւոր եւ կարեւոր խօսքը` «Սահման քաջաց զէնն իւրեանց», Մեծն Տիգրանի փառապանծ բանակներուն յաղթական երթը (այլ հարց է, որ ինչո՞ւ հայը տակաւ ընկճուելով` այս օրերուն հասաւ), Վարդան Մամիկոնեանի նման զոհուելու պատրաստ, անզիջող ոգիի տէր սպարապետի տիպարը, հասնելով անցեալ դարու կամաւորական շարժման անվեհեր հերոսներուն, որոնք կռուեցան զէն ի ձեռին, եւ շատեր նահատակուեցան Հայաստան գոչելով, որովհետեւ խորապէս հաւատացին, որ` «միայն զէնքով կայ հայոց փրկութիւն»:
Ահա վրայ հասան նաեւ այս վերջին իրադարձութիւնները Արցախի մէջ, ուր հայը փաստեց, որ սթափած է այլեւս Խրիմեան Հայրիկի շերեփի պատմութենէն` սորվելով կեանքի դաւանանքը եւ օրէնքը աշխարհին. եթէ ապրիլ կ՛ուզենք, պէտք ունինք ուժին, որմէ կը հասկնան մարդիկ, մանաւանդ թշնամին, որ թուրքէն կը ստանայ իր ցուցմունքները` կարծելով, թէ հայը միշտ ոչխարի պէս մորթուելու պատրաստ ժողովուրդ է: Սակայն Արցախի բանակը հարկ եղած արթնութիւնն ու քաջութիւնը ունեցաւ ցոյց տալու ազերիին, որ հայը փոխուած է, եղած է աւելի քան հայրենասէր, խիզախ, ներկայիս կիրարկուող զինուորական մեթոտներուն եւ զինական գործողութեանց համար անհրաժեշտ ու ազդու զէնքերու տէր է` ստիպելով թշնամին նահանջելու եւ հաշիւ ընելու, որովհետեւ հայկական բանակը դիմադարձելու եւ նոյնիսկ յաղթելու կարողութիւն ունի:
Արդ, կ’ողջունենք հայուն զէնքին հորիզոնն ի վեր բարձրացումը` յիշելով, որ թէեւ նախորդ դարուն անզէն հազար հոգի երկու թուրք ոստիկանի առջեւէն քալեցին գաղթականութեան ատեն, բայց եւ այնպէս այսօր հասած է պահը, որ զէնքի դիմաց զէնքով առնական կռիւ մղուի, եւ հայը ոչնչացնէ թշնամին անխնայ կերպով: Հերթը եկած է մեզի, որ ապրինք աշխարհի օրէնքով եւ լուծենք մեր վրէժը, որ սուրբ է արդարութեան համար, երբ թշնամին կ՛ուզէ չարիք հասցնել եւ նախայարձակ է:
Ուրեմն, հա՛յ զինուոր, քալէ՛ միշտ յառաջ, զա՛րկ ու զա՛րկ, մինչեւ որ արդարութիւնը գայ շառաչիւն ապտակով մը արձագանգելու քու զէնքիդ շառաչիւնին, եւ ստանաս օրհնութիւնը մեր բիւրաւոր նահատակներուն, որոնք իրենց վրէժի ուխտը փոխանցեցին քեզի:
Ուժդ եւ քաջութիւնդ անսպառ ըլլան, հա՛յ զինուոր: