Միտք, Խիղճ Եւ Հաւատք

ԽՈՐԷՆ ՔՀՆՅ. ՊԵՐԹԻԶԼԵԱՆ

Ներկայ աշխարհը արագընթաց զարգացման իրավիճակ ունի: Արդիականութեան գաղափարը շուտով թափանցեց արհեստներէն եւ արուեստներէն ներս: Գիտութիւնը եւս ողջունեց այս մեթոտը: Աւելի՛ն. զայն որդեգրեց որպէս նոր յայտնաբերումներու եւ շահեկան եզրակացութիւններու նպաստող գործնական միջոց: Մասնագէտներ սկսան մասամբ մը լուսաբանական բացատրութիւններ տալ որոշ  երեւոյթներու մասին, նոյնիսկ լուծումներ առաջարկեցին խորթ թուացող անլուծելի խնդիրներու նկատմամբ:

Նորարարութիւնը այլեւս անբաժան եղաւ մեր կեանքէն: Այլ խօսքով, կարիքներ բաւարարող, պահանջներ գոհացնող եւ առողջական անլուծելի հարցերէն ազատող կարեւոր տուեալ հանդիսացաւ:

Միտքի զարգացման շօշափելի իրականութիւնն է նորարարութիւնը: Փնտռտուքներու եւ փոձարկումներու լոյսին տակ գիտութիւնը իր ըսելիքը ունեցաւ երբեմն մեղմ ակնարկով եւ երբեմն` համարձակ ոճով: Բայց միաժամանակ շատեր այս դրութեան մէջ խղճի ձայնը երկրորդական համարեցին, հաւատքի ճշմարտութիւնները էական չնկատեցին եւ միայն միտքի ճարտարութեամբ հարցեր լուծելու ուղիներ որոնեցին: Սակայն կարելի չէ միայն միտքով նայիլ աշխարհին: Միտքը խղճի ձայնով եւ հաւատքի զտարանով կ՛ունենայ` յստակ հեռանկար, պայծառ հորիզոն, շահեկան նպատակ, աստուածահաճոյ մղում եւ մարդասիրական հակում: Այլապէս միտքը հետամուտ կ՛ըլլայ սխալ պատկերացումներու, անհեթեթութիւններու եւ ինքնահաճոյ ցանկութիւններու:

Կան խելացի եւ սրամիտ մարդիկ, որոնք իրենց փափաքները կատարելու համար հնարամտութեամբ յարմարագոյն առիթը կ՛օգտագործեն, բայց, աւա՜ղ, չկան անոնց արարքներուն բարի պտուղը, օգտաշատ արդիւնքը, դրական անդրադարձը եւ հոգեշահ հետեւանքը: Սատանան ալ ունի արագ շարժելու եւ համոզելու բազմահազար հնարքներ: Ան մեղքի առաջնորդելու համար կը փորձէ եւ կը խաբէ, որպէսզի անխնայ կերպով մոլորեցնէ: Աւետարանին մէջ բազմաթիւ հոմանիշներ յիշուած են, որոնք ցոյց կու տան սատանային նկարագրային գիծերը եւ անունները: Օրինակ` «Մարդասպան», «Չարախօս», «Ստութեան հայր»:

Կարելի է ըսել, որ մտքի թռիչքներու երկու թեւերն են հաւատքը եւ խիղճը: Ողջմիտը կը ծրագրէ, արթուն խիղճ ունեցողը կը կշռադատէ, եւ հաւատքով ընթացողը բարին կ՛ընտրէ: Երբ մարդը իր միտքին, խղճին եւ հաւատքին նկատմամբ բծախնդիր մօտեցում ցուցաբերէ, այն ատեն կը լծուի աշխարհը գեղեցկացնելու վսեմ արուեստին, վեհ աշխատանքին եւ առաքինի վարքով կ՛արտացոլացնէ իր ներաշխարհին գեղեցկութիւնը: Ուրեմն միտքը, խիղճը եւ հաւատքը ընկերակիցներ են: Իրարու հետ ներդաշնակ կշռոյթով, զուգահեռ կերպով, վայելուչ ներկայութեամբ եւ սերտ գործակցութեամբ կրնան ազատութեան սատարել` առանց ծայրայեղութեան, նորարարութեան նպաստել` առանց աւելորդաբանութեան եւ մարդկայնութեան համար գործել` առանց քմահաճութեան:

Յաճախ անմտութեան, անխղճութեան եւ թերահաւատութեան պատճառով մարդիկ սրբութիւններ պղծած, հարցեր բարդացուցած, յարաբերութիւններ խզած, իրաւունքներ յափշտակած եւ արժէքներ ոտնակոխած են:

Ներկայ չար աշխարհին մէջ Աստուծոյ ապաւինողը, ի տես մեղքի եւ մոլութեան հոսանքներուն, յարատեւ կը պայքարի` սրբադրոշմ դաւանանք եւ բարոյական նշանաբան ունենալով Պօղոս առաքեալին այժմէական այն խրատը, որ կ՛ըսէր. «Այս աշխարհի մարդոց վարմունքը մի՛ ընդօրինակէք, այլ նորոգուած միտքերով նոր մարդ եղէք, որպէսզի ձեր փորձառութեամբ ընտրէք լաւը` գիտնալով Աստուծոյ կամքը, այսինքն` ինչ որ բարի է, ընդունելի է իրեն եւ կատարեալ»: (Հռ 12.2)

Միտքի կայծերը տգիտութեան դէմ ըմբոստանալու նշաններ են:

Խղճին կանչերը անմարդկային արարքները դատապարտելու հրաւէրներ են:

Հաւատքի ճշմարտութիւնները աստուածասէր եւ այլասէր ըլլալու կ՛առաջնորդեն:

Հետեւաբար ընելիք ունինք: Ձեռնածալ չենք կրնար մնալ:

Որովհետեւ`

Միտքը դրամագլուխ է,
Հաւատքը հաշուեկշիռ է,
Իսկ խիղճը հաշուեքննիչ է:

(Հալէպ)