«Նորարար Մշակոյթի Ծրագիր»

«Կարմիր Մոմ»

Կարէն Տարագճեան Եւ Սուրէն Խտըշեան 

Ի՞նչ է ձեր ծրագիրը:

Մեր ծրագիրը թատերական ներկայացում մըն է, բայց, սովորական սրահի մը մէջ տեղի ունենալու փոխարէն, անիկա պիտի ներկայացուի համացանցի վրայ: Համաճարակին պատճառով համաշխարհային բազմաթիւ թատերախումբեր դիմեցին համացանցին. մենք ալ ներշնչուեցանք այս ալիքէն եւ որոշեցինք մեր համեստ պայմաններով փորձ մը կատարել: Ներկայացումը նաեւ հանդիսատեսին հնարաւորութիւն պիտի տայ ընտրելու իր ուզած վերջաբանը` այսպիսով զայն մասնակից դարձնելով ստեղծագործութեան ընթացքին: Պատումներու մէջ կան մանրամասնութիւններ, որոնք ճակատագրական անդրադարձ կ՛ունենան հերոսներուն ապագայ արարքներուն վրայ: Այս ներկայացումին ընթացքին առիթը պիտի ստեղծենք հանդիսատեսին անդրադառնալու այդ շրջադարձային պահերուն եւ կայացնելու հեղինակի իր ընտրութիւնը: Ներկայացումը կը կոչուի «Կարմիր մոմ» եւ Կարէնին հեղինակային ստեղծագործութիւնն է: «Կարմիր մոմ»-ը պատմութիւն մըն է Պուրճ Համուտի ոսկերիչներու մեռնող արհեստի առօրեային մասին:

Պուրճ Համուտը արեւմտահայ զանգուածին համար, զայն անձամբ ճանչնան կամ ոչ, տեւական ներկայութիւն է: Հիմա, ձեր ներկայացումը առիթը պիտի ստեղծէ պատկերի, ձայնի եւ խօսքի միջոցով զայն աւելի շօշափելի դարձնելու: Ի՞նչ կ՛ըսէք ասոր մասին:

Անկարելի է չհամաձայնիլ այն փաստին հետ, որ Պուրճ Համուտը երկար ժամանակ եղած է փոքր Հայաստան մը, աւելի ճիշդ` Արեւմտահայաստան մը: Սերունդէ սերունդ հոն փոխանցած են մեր ազգային սովորութիւնները, նիստ ու կացը, արհեստները եւ արուեստները: Մենք բոլորս Պուրճ Համուտը մեզի հետ կը տանինք ո՛ւր ալ երթանք, ըլլայ այդ մէկը լիբանանեան այլ քաղաք մը կամ արտերկիր: Այսօր շատ բան փոխուած է հոն, բայց ինչքան ժամանակ անցնի, եւ ֆիզիքապէս մենք ինչքան ալ հեռանանք Պուրճ Համուտէն, միշտ կենդանի պիտի պահենք զայն մեր յիշողութեան մէջ: Այս ներկայացումը նաեւ ատիկա ընելու ձեւերէն մէկն է:

Ինչո՞ւ ոսկերիչները: Ի՞նչն է այս նիւթին գրաւչութիւնը` ձեր կարծիքով:

Ինչպէս ըսինք, թատերախաղը Պուրճ Համուտի հայ ոսկերիչներուն մասին է: Պուրճ Համուտը յայտնի էր իր ոսկերիչներով եւ ոսկիի շուկայով, բայց ամէն մարդ չէ որ գիտէ այդ խաւին քուլիսային կեանքը: Ցուցափեղկերուն մէջ կը տեսնենք ոսկին` տարբեր ձեւերով, արդէն պատրաստ, բայց չենք գիտեր, թէ ի՛նչ կը պատահի մինչեւ այդ զարդին հոն յայտնուիլը: Կարէնը մօտէն կապ հաստատած է այս աշխարհին հետ, եւ իրեն համար շատ կարեւոր էր խօսիլ լիբանանահայ արհեստաւորին մասին: Այսօր արհեստներն ու արհեստաւորները անհետացումի եզրին են եւ իրենց հետ կը տանին գաղտնիքներ, որոնք հիմքը հանդիսացած են հայերու գաղթական սերունդներու բարօրութեան: Արհեստաւորներուն կորուստը ազդեց մեր հաւաքական կեանքի որակի անկումին վրայ: Ոսկերիչ յղացքը յաճախ իբրեւ կարծրատիպ ընկալուած է, եւ մարդիկ չեն անդրադառնար արհեստին պատմութեան, ընտանեկան մշակոյթին եւ դարերու ընթացքին մեզի հասած այս արհեստի գաղտնիքներուն, ուր որոշ չափով մեր ազգային նկարագիրը կ՛արտացոլայ: Նաեւ, մեր իրականութեան մէջ արհեստները միշտ ալ նեցուկ կանգնած են արուեստներուն: Ժամանակին, նոյն այս Պուրճ Համուտի մէջ է, որ արհեստաւորները նիւթապէս կ՛օգնէին մեզի պէս երիտասարդներուն` թատերախաղ բեմադրելու, երաժշտական խումբեր կազմելու: Հիմա կարծես մեր կարգն է իրենց մշակոյթը պահելու: Դժբախտաբար, կրնանք ըսել, որ ոսկերիչներու բեղուն կեանքին մահերգն է մեր այս թատերախաղը:

Ի՞նչ են առցանց ներկայացում բեմադրելու մարտահրաւէրները:

Երբ յստակ տարածքի մը մէջ, քիչ թէ շատ նախապէս ծանօթ հանդիսատեսի համար ներկայացում մը կը բեմադրուի, միջավայրին տրամադրած առաւելութիւններն ու սահմանափակումները նկատի կ՛առնուին: Այս անգամ, քանի որ մեր հանդիսատեսը ամէն տեղ է, եւ ունի լեզուի իմացութեան տարբեր մակարդակներ, կը կեդրոնանանք ներկայացուելիքը կարելի եղածին չափ անոնց հասանելի դարձնել վրայ: Լեզուէն բացի, կան մշակութային դրսեւորումներն ալ, որոնք այս պարագային կրնան շատ «պուրճ համուտեան» ըլլալ եւ, օրինակ, Աւստրալիոյ մեր հանդիսատեսը չկարենայ հասկնալ այդ նրբութիւնները: Նաեւ շատ կարեւոր է, որ այս ծրագիրը յանկարծ շարժանկարի չվերածուի: Ուրեմն բեմադրութեան աշխատանքներուն մէջ նաեւ կը մտնէ պաստառին վրայ ներկայացնել թատերական ներկայացում մը եւ ոչ շարժանկար մը:

Պատմեցէք աշխատանքին ընթացքին մասին:

Բեմագիրը հաստատելէն ետք սկսանք հաւաքել դերասանական խումբը: Հոս նշենք, որ ներկայ պայմաններուն մէջ այդքան ալ դիւրին գործ մը չէ այս մէկը: Գաղութը նօսրացած է եւ կ՛ապրի տնտեսական, ընկերային ու հանրային առողջապահութեան ծանր օրեր: Ունեցանք դերասան, որ համաճարակին զոհ գնաց, իսկ ուրիշ մը, որ փորձերու ընթացքին որոշեց լքել երկիրը: Նկատի առնելով, որ այս աշխատանքը առցանց պիտի ներկայացուի, այս անգամ մեր աշխատանքային խումբին դիմագիծն ալ քիչ մը տարբեր պիտի ըլլայ: Անոր համար պէտք է սկիզբէն համագործակցինք ձայնի, լուսաւորութեան, ձեւաւորումի եւ նկարահանումները բեմադրող անձնակազմին հետ, ինչ որ ներկայ պայմաններուն մէջ շատ դժուար է, եթէ ոչ անկարելի:

Ի՞նչ է այս բոլորէն ձեր ստանալիքը:

Լիբանանահայ մշակութային կեանքը կորսնցուցած է իր երբեմնի աշխուժութիւնը: Բնական է, որ մեր ապրած ճնշիչ իրականութեան մէջ թատրոնն ու արուեստը մղուած են յետին կարգ եւ լիարժէք կեանքի մը պայման չեն համարուիր: Վերջին տարիներուն մեզի համար արդէն դժուարացած էր ներկայացումներ բեմադրելը: «Նորարար մշակոյթի ծրագիր»-ին մասին երբ լսեցինք, շատ ոգեւորուեցանք: Միշտ չէ, որ նման նախաձեռնութիւններ կը մշակուին, մանաւանդ ուղղուած` յատուկ լիբանանահայ երիտասարդ ստեղծագործողներուն: Մենք տարիներէ ի վեր կը համագործակցինք իրարու հետ եւ մտածեցինք, որ ասիկա լաւ առիթ մըն է մեր հանդիսատեսներուն շրջանակը ընդլայնելու դէպի սփիւռքի արեւմտահայախօս այլ գաղութներ եւ պատմելու մեզ յուզող պատմութիւն մը: Այս անգամ մենք կը համագործակցինք որպէս թատերագիր ու բեմադրիչ, եւ շատ հետաքրքրական է ապրիլ նման համագործակցութեան մը փորձառութիւնը: Իրարու հետ խօսելով, խորհրդակցելով բեմագիրը անընդհատ կենդանի վիճակի մը մէջ կը մնայ: Նաեւ, բեմի մարդուն համար շատ դժուար է առանց բեմի մնալը, իսկ համաճարակը բոլորս մատնեց հոգեկան տագնապի մը: Ուրեմն այս ծրագիրին միջոցով պիտի կարենանք մենք մեր բեմը ստեղծել, եւ որպէս բեմով ապրող անհատներ, ստանալ հոգեկան գոհացում:

Ե՞րբ կը նախատեսուի «Կարմիր մոմ»-ը հանրութեան ներկայացնելը:

Հանրային առողջապահութեան ներկայ պայմաններուն մէջ, նման խմբային աշխատանք մը աւելի շատ ժամանակ կը խլէ, քան բնական պայմաններուն մէջ: Այսօրուան դրութեամբ կը յուսանք «Կարմիր մոմ»-ը հանրութեան ներկայացնել 2021 տարուան վերջաւորութեան:

———————–

– Ես Կարէն Տարագճեանն եմ, ծնած եմ Պէյրութ, 1984-ին: Աւարտած եմ ՀԲԸՄ-ի Դարուհի Յովակիմեան երկրորդական վարժարանը, ապա Պիզնեսի ղեկավարման պսակաւոր արուեստից վկայականս ստացած եմ Հայկազեան համալսարանէն:

Լիբանանահայ թատերական կեանքին մէջ դերեր ստանձնած եմ շարք մը ներկայացումներու մէջ, ինչպէս`  «Կոմիտաս», «Կամուրջէն դիտուած», «Պարոն Կարպիս», «Yalla Shabeb», «Ծերունին եւ լեռը», «Ամուսնութիւն` ըստ Երանոսի»  եւ այլն… գրած եւ ներկայացուցած եմ նաեւ մենախօսութիւն մը, որուն բեմադրիչն էր Սուրէն Խտըշեան:

Լիբանանեան տեղական թատերական կեանքին մէջ գործունէութիւն ունեցած եմ` խաղալով Լուսիէն Պուրժէյլիի «Street Theater», «Mitlna Mitlak», «9 pm to 9pm», «Match Black and White» ներկայացումներուն մէջ:

Նկարահանուած եմ ծանուցումներու մէջ եւ  մասնակցած դերասանական բազմաթիւ աշխատանոցներու: Ստանձնած եմ նաեւ «Թեաթրոն» թատերախումբի արտադրական աշխատանքներու (production) ղեկավարութիւնը:

Արուեստի աշխարհով հետաքրքրուելուս մէջ մեծ դեր ունի մեծ հայրս, որ փոքր տարիքիս յաճախ կը ստիպէր դիտեմ Չարլի Չափլինի ֆիլմերը:

– Ես Սուրէն Խտըշեանն եմ: Ծնած եմ Լիբանան եւ մասնագիտութեամբ բեմադրիչ եմ: Աւարտած եմ Երեւանի Թատրոնի եւ շարժապատկերի պետական հիմնարկի Վաւերագրական ժապաւէններու բեմադրութեան բաժինը` Ռ. Գէորգեանցի արհեստանոցէն: Հայաստանէն վերադառնալէս ետք, որպէս բեմադրիչ աշխատած եմ տարբեր թատերախումբերու հետ, որոնցմէ հիմնականը իմ ստեղծած «Թեաթրոն» թատերախումբն է:

Բեմադրած եմ նաեւ շարք մը վաւերագրական ժապաւէններ, որոնցմէ կը յիշեմ` «Պուրճ Համուտ, փոքր Հայաստան» (2004) եւ «Դերասանները» (2018):

Մինչեւ օրս բեմադրած եմ 18 ներկայացումներ, աշխատած եմ անոնցմէ բոլորին երաժշտական ձեւաւորումին, ինչպէս նաեւ քանի մը հատին բեմանկարչութեան վրայ: Իմ ըրած բեմադրութիւններէս ոմանց բեմագիրերուն անգլերէնէ եւ ֆրանսերէնէ հայերէն թարգմանութիւններն ալ ես ըրած եմ: