ՍԱՅԱԹ ԹԵՔԻՐ
«Նոր Զարթօնք»-ի շարժման
պատասխանատու
ՀԱՐՑՈՒՄ.- «Նոր Զարթօնք»-ի ստեղծման ընթացքի մասին կը պատմէ՞ք մեզի:
ՊԱՏԱՍԽԱՆ.- «Նոր Զարթօնք»-ը թրքահայ երիտասարդութեան կողմէ հիմնուած ժողովրդական շարժում մըն է: Ան հիմնադրուեցաւ 2004 թուականին` որպէս համացանցային հաղորդակցութեան ե-նամակի խումբ, ուր երիտասարդ հայ մտաւորականներու միջեւ կը քննարկուէր Թուրքիոյ, աշխարհի եւ հայ համայնքի վերաբերեալ նիւթեր: Հայոց ցեղասպանութեան 90-ամեակին` 2005-ին, որոշեցինք զայն շարժումի վերածել եւ սկսանք այդ ուղղութեամբ աշխատիլ:
2005-ին ձեռնարկներ կազմակերպած էինք, որոնց Հրանդ Տինք ալ մասնակցած էր: Ուսանողներու միջեւ զրոյցներ կը կազմակերպէինք եւ այդ զրոյցներուն հայերէն զատ այլ խմբաւորումներ ալ կը մասնակցէին: 2006-ին նոյն գործունէութիւնը շարունակեցինք:
Հ.- «Նոր Զարթօնք»-ը որպէս ուսանողական խո՞ւմբ սկիզբ առաւ:
Պ.- Աւելի ճիշդ կ՛ըլլայ ըսել` երիտասարդներու խումբ: Այնտեղ միջնակարգի աշակերտներ ալ կան, համալսարանականներ ալ, համալսարանաւարտներ ալ: Մերը երիտասարդական շարժում մըն է եւ միշտ ալ այդպէս պիտի մնայ: Մեր մեծ եղբօր` Հրանդի հետ միշտ կը խօսէինք ինչ ընելու, ինչպէս ընելու մասին: Սակայն ափսոս, որ այն ատեն բաւական թուաքանակ չունենալու պատճառով չկրցանք համատեղուիլ:
Մենք 2007 թուականի յունուար 19-ին Հրանդ Տինքի սպանութենէն ետք ի յայտ եկանք եւ այս անգամ վճռական էինք: Ձեւով մը ատիկա Հրանդին տրուած խոստում մը եղաւ: «Նոր Զարթօնք»-ը ի յայտ եկաւ որպէս ժողովրդական շարժում մը, որ հայերէ բաղկացած է, բայց ոչ միայն հայերու հետ առնչուող խնդիրներու, այլ նաեւ Թուրքիոյ եւ աշխարհին վերաբերող հարցերու մասին կը խօսի, լուծումներ կ՛առաջարկէ, քաղաքականութեամբ կը զբաղի: Մեր այն ժամանակուան գլխաւոր շարժառիթը Հրանդ Տինքի յուղարկաւորութիւնը եղած էր: Այդ յուղարկաւորութիւնը մեր մէջ յոյս արթնցուց: Այդ օրէն ի վեր այս նոյն ոգիով կը շարունակենք:
Ատկէ զատ, 2009-ին հիմնեցինք ձայնասփիւռի կայան մը, որ կը կոչուի «Նոր Ռատիօ»: Սփռումը սկսանք Հրանդ Տինքի ոգեկոչումով: Սա հայկական նախաձեռնութիւն մըն է, բայց մտածեցինք, որ միայն հայկական խնդիրներուն անդրադառնալով` մեր տեսակէտները լաւ ձեւով պիտի չկրնանք արտայայտել: Որոշեցինք, որ մեզի նման խնդիրներ ունեցող, խտրականութեան ենթարկուող, ատելութեան եւ նախապաշարումի զոհ դարձող մարդիկ եւս մեզի միանան: Վեց տարուան մէջ տասնհինգ լեզուներով սփռումներ կատարած ենք, բոլորն ալ Թուրքիոյ մէջ խօսուող լեզուներ են: Արեւմտահայերէնով, արեւելահայերէնով եւ համշէնահայերէնով յայտագիրներ ունինք: Ձայնասփիւռի գոյութիւնը երկու առումով է կարեւոր: Մէկը մշակութային գետնի վրայ` անհետացող լեզուներուն տէր կանգնելով, իսկ միւսը ընկերային գետնի վրայ է. կը խօսինք կիներու, միասեռականներու, անասուններու իրաւունքներու, կենսոլորտային հարցերու մասին: Համացանցի վրայ սփռուող մեր ձայնասփիւռի հասցէն է «Նոր Ռատիօ.քոմ»:
Հ.- Կ՛ենթադրեմ, որ այլ ձայնասփիւռներու հետ ալ կը համագործակցիք:
Պ.- Էօզկիւր ռատիօ»-ի («Ազատ ռատիօ») հետ երկու շրջան համատեղ հաղորդումներ ըրինք: «Նոր ռատիօ»-ի բոլոր անդամները այնտեղ կամաւոր կ՛աշխատին: Այդպիսով հաղորդակցութեան ցանց մը ստեղծուեցաւ: Օրինակ, երբ յոյներուն մէկ տօնն է, կամ չերքեզներու աքսորի օրն է, բոլորովս հոն կ՛երթանք: Կամ ալ Հայոց ցեղասպանութեան օրը անոնք կու գան, այսինքն թէ՛ ուրախ առիթներով, թէ՛ ոգեկոչման օրերուն քով քովի կու գանք: Միասեռականներու դէմ յարձակման պարագային` տեղւոյն վրայ լրատուութիւն կը պատրաստենք: Նման կերպով, տարբեր ցոյցերու ժամանակ ուղիղ սփռումներ կ՛ընենք: Այս առումով «Նոր ռատիօ»-ն այլընտրանքային լրատուամիջոց մը դարձաւ: Վեց տարիէ ի վեր բազմալեզու հաղորդումներով իր գոյութիւնը կը պահպանէ: Այս պահուն «Թի.Առ.Թի.6»-ի նման բազմալեզու սփռումներ ընող լրատուամիջոցներ կան, բայց 2009-ին նման բան չկար: Պէտք է ըսել այդ մասին:
«Նոր Զարթօնք» անունը օգտագործած ենք նաեւ նկատի ունենալով 1850-1915 թուականներուն Պոլոյ շուրջ տեղի ունեցած Հայկական Վերածնունդը: Պոլիս կեդրոնացած հայութեան համար անիկա նոր զարթօնքի շրջան մըն էր: Այս առումով, «Նոր Զարթօնք»-ը «Նոր Վերածնունդ» ալ կը նշանակէ: Այդ շրջանը հայերու համար արուեստի, քաղաքականութեան եւ հանրային կեանքի յառաջխաղացման շրջան մըն էր: «Նոր Զարթօնք»-ը այդ շրջանի համար կատարուած յղում մըն է: Այդ ժամանակաշրջանը դաշոյնի հարուածով կանգ առաւ 1915-ին: Անշուշտ այն որոշ չափով շարունակեց, ոմանք դիմադրեցին:
2010-ի յուլիսէն ի վեր հայկական մշակութային եւ զօրակցութեան միութիւն մըն ալ հիմնած ենք: Ինչպէս «Նոր Զարթօնք»-ի ու «Նոր Ռատիօ»-ի պարագային, միութիւնը ոչ միայն հայերուն, այլ բոլորին համար բաց կառոյց մըն է: Արդէն մեր ուզածն ալ ատ է: 2010-ին ԵՈՒՆԵՍՔՕ-ն զեկոյց մը հրապարակեց, ուր արեւմտահայերէնը անհետացող լեզուներու շարքին կը դասուէր, ատոր դէմն առնել ուզեցինք: Միութիւնը ստեղծելով` արեւմտահայերէնի դասընթացքներ սկսանք կազմակերպել, հայկական շարժանկարներ կը ցուցադրենք:
Հ.- Ձեր սեփական տարածքը ունի՞ք արդեօք:
Պ.- Այո՛, Պէյօղլու թաղամասը գտնուող մեր տարածքին վարձակալութեան եւ այլ ծախսերը մեր կամաւորներու անդամավճարներով կը հոգանք: Գիրքեր հրատարակած ենք: Հայոց ցեղասպանութեան մասին, յատկապէս փրկուածներու եւ փրկողներու մասին պատմող գիրք մը հրատարակեցինք: Բացի այդ, կրթական համակարգին մէջ խտրականութեան վերաբերեալ գիրք մըն ալ հրատարակեցինք: Երեխաներու հետ սեմինար մը կազմակերպեցինք, որուն մասնակիցներուն կողմէ պատրաստուած գիրք մը հրատարակեցինք:
Հ.- Այդ գիրքերը թրքերէ՞ն են, ինչպէ՞ս կարելի է ձեռք բերել:
Պ.- Այո՛, թրքերէն են: Առայժմ միայն միութենէն կարելի է ձեռք բերել: Ունինք նաեւ 1965-ին վերաբերեալ գիրք մը` ան ալ Ցեղասպանութեան ոգեկոչման միջոցառումներու Թուրքիոյ մէջ` թուրքական լրատուամիջոցներու մէջ ունեցած արձագանգներու մասին է: Շատ ուշագրաւ աշխատութիւն մըն է. կը պարզուի, որ այսքան տարի ետք բան մը չէ փոխուած:
Հ.- «Նոր Զարթօնք»-ը կարելի՞ է նաեւ բնութագրել որպէս քաղաքական շարժում:
Պ.- Մենք զայն որպէս ժողովրդական շարժում կը բնութագրենք: «Նոր Զարթօնք»-ի դիրքորոշումն այն է, որ ինչպէս միութեան եւ «Նոր Ռատիօ»-ի մէջ, մենք մշտապէս բոլոր ժողովուրդներու` բոլոր խտրութեան ենթարկուած, ճնշուած հանրութիւններուն հետ ենք: Մեր քաղաքական դիրքորոշումն ալ այդպէս է: Այս առումով, մենք բոլոր ժողովուրդները, ազատամիտ մարդիկը, ընկերվարականները եւ քիւրտերը միատեղող Ժողովուրդներու ժողովրդավարական քոնկրեսին անդամ ենք: Այս կազմակերպութեան բարձրագոյն ներկայացուցչական մարմինին մէջ «Նոր Զարթօնք»-ի անդամ մը ունինք: Մենք հակաժողովրդավարութեան դէմ, ֆաշիզմի դէմ համատեղ պայքար մղելու գաղափարի կողմնակից ենք: Ինչպէս Ռոպոսքիի կոտորածի ժամանակ` այլ ժողովուրդներուն դէմ կատարուած ջարդերն ու հալածանքները դատապարտող բողոքի ցոյցերուն մշտապէս մեր մասնակցութիւնը կը բերենք:
Հ.- Կեզի զբօսայգիին մէջ ալ ներկայ էիք:
Պ.- Այո՛, առաջին օրէն իսկ հոն էինք: Թաքսիմի Կեզի զբօսայգին միեւնոյն ժամանակ հայահոծ թաղամասերուն մօտիկ գտնուող եւ բոլորին այցելած միակ վայրն է: Ան նաեւ այն վայրն է, ուր յիշողութիւններով լի մանկութեան տարիներս անցած են: Կեզիի դիմադրութիւնը բնութեան ջարդի դէմ, պեթոնապատման դէմ, քաղաքը մաս առ մաս պեթոնին յանձնելուն դէմ կեցուածք մըն էր: Բոլորս ալ լաւ կը յիշենք` արգելքներու շրջան մըն էր, որ սկսած էր: Եւ այդ Կեզիի դիմադրութիւնը բեկում մը մտցուց: Մենք առաջին օրէն մեր լեզուով ու մեր գոյնով հոն էինք: Շատ մարդիկ «Այստեղ հայերէն բան մը կը գրէ» ըսելով` մեր քովը եկան. թուրքիացի, սփիւռքցի կամ ալ հայաստանցի հայերը մեզ տեսնելուն պէս աջակցելու եկան:
Հ.- Կեզիի մէջ «Նոր Զարթօնք»-ի ներկայութիւնը այդ տարածքին հայկական գերեզմանատուն ըլլալը կը յիշեցնէր, այդպէս չէ՞:
Պ.- Այո, որոշ չափով այդպէս էր: Պէտք է այդ մասին ալ խօսիլ: Ի սկզբանէ շատ խառն վիճակ մըն էր, թրքահայ համայնքի մէջ վախի մթնոլորտ մը կը տիրէր: Ատիկա չենք կրնար ժխտել, մենք այդ միջավայրին եւ այդ վախին մէկ մասն ենք: Թուրքիոյ պատմութիւնը գիտցողը «Ես քաջ եմ» ըսելու ի վիճակի չէ, չի կրնար նման բան ըսել, բայց պայքարը կը շարունակենք:
Այդ շրջանի վարչապետը զբօսայգիին վերաբերող յայտարարութիւն մը ըրած էր. «Բողոքի ցոյցեր ընողները չե՞ն գիտեր պատմութիւնը, մենք այնտեղ նախապէս գոյութիւն ունեցող զինանոցը պիտի վերակառուցենք»: Իրականութեան մէջ այնտեղ մեծ առեւտրական կեդրոն մը պիտի կառուցէին: Մենք ալ անմիջապէս պատասխան-յայտարարութիւն մը ըրինք, եւ ըսինք` «Իրականութեան մէջ, դո՛ւք չէք գիտեր պատմութիւնը», քանի որ զինանոցէն առաջ այս տարածքին վրայ հայկական գերեզմանատուն եղած է եւ այն մեզմէ խլուած է, ինչպէս` խլուած բազմաթիւ այլ վայրեր: Մենք ըսինք. «Այո՛, դուք մեր ձեռքէն առիք մեր գերեզմանատունը, բայց զբօսայգին պիտի չտանք»: Ըսինք եւ չտուինք: Կեզի զբօսայգին դեռ հոն է: Անշուշտ, շատ մարդոց միատեղուելուն շնորհիւ է, որ այնտեղ է: Պէտք է ըսել նաեւ, որ այս եւ այլ շարժումներուն մեծ թիւով հայեր ալ մասնակցեցան: Կազմակերպութիւններու անդամներ, անհատներ` բոլորը միասին բան մը կ՛ուզէին ըսել: Աւելի առաջ որեւէ գործողութեան չմասնակցած մարդիկ իրենց կեցուածքը արտայայտելու համար հոն եկած էին:
«Վերանորոգել Ապագան»
(Վերջ)
