«ԱԶԴԱԿ».- Շրջանային ժողովէն առաջ «Ազդակ»-ի մէջ լոյս տեսաւ ձեր յօդուածաշարքը, ուր ընդհանրապէս անդրադարձ կը կատարուէր ո՛չ միայն կուսակցական մտահոգութիւններուն, այլեւ` լիբանանահայութեան վերաբերող տարբեր խնդիրներու: Շրջանային ժողովը գումարուեցաւ արդէն, ընտրուեցաւ նոր Կեդրոնական կոմիտէ, եւ կը նայինք դէպի ապագայ: Մեկնարկային իրավիճակի ստեղծման կամ ապագային կապուած հեռանկարային ի՞նչ ծրագիրներ ունիք` թէ՛ կուսակցութեան, եւ թէ՛ համայնքին վերաբերող:
ՅԱԿՈԲ ԲԱԳՐԱՏՈՒՆԻ.- Այդ յօդուածաշարքին մէջ տեղ գտած նիւթերը ոչինչէն չեն գար, այլ ծնունդ կ՛առնեն անկէ, որ մեր ընկերական կազմին մէջ, մեր միութենական մթնոլորտին մէջ ժողովուրդին առօրեան կը զգաս անպայման: Հոն հիմնականօրէն արծարծած էինք առաջնահերթութեան խնդիրը. արդարեւ, ընդունինք կամ ոչ, այսօր Լիբանանի գաղութը 1974-ի գաղութը չէ, ուստի պէտք է այսօր գիտնանք համայնքին առաջնահերթութիւնները, կարիքները, որոնք կը վերաբերին իւրաքանչիւր խմբաւորման` կիներ, երիտասարդներ եւ այլն: Պէտք է իրականութիւնները դիտել եւ ատոր լոյսին տակ ճշդել, պէտք չէ տարուինք հրապարակ նետուած կարգախօսներով: Այսօր առաջնահերթութիւն է, թերեւս, եկեղեցի կամ համայնքային կեդրոն կառուցել Քըրնեթ Շըհուան, Պէյթ Գօգօ շրջանին մէջ, բայց առաջնահերթութիւն չէ խաչքար կանգնեցնել որեւէ եկեղեցւոյ փակին մէջ: Ասիկա կ՛ըսեմ ոչ ոք վիրաւորելու համար, որովհետեւ այսօր մենք յուշարձան կառուցելու անհրաժեշտութիւն չունինք, այլ հրամայական է ինքնութեան պահպանումը, որուն համար պէտք է աշխատինք կերտել այնպիսի սերունդ, որ 10-20 տարի ետք նախաձեռնէ այդ յուշարձաններու այցելութեան, եւ ոչ թէ յուշարձանը մնայ յուշարձան, 50 տարի վերջ պատմագիրքի մը մէջ դրուի, որ այսինչ վայրին մէջ կայ յուշարձան, սակայն հոն այցելող իսկ չըլլայ: Կարեւորը բովանդակութիւնն է, եւ մեր խնդիրը հոս է: Ունինք յստակ մարտահրաւէրներ, որոնց առաջինը ինքնազսպումն է, երկրորդը` թէ՛ կուսակցական (երեք կուսակցութիւնները նկատի ունիմ) եւ թէ՛ միութենական մակարդակի վրայ անտեղի մրցակցութենէ դուրս գալն է. ընդունինք, որ բոլորս մէկ նաւու մէջ ենք, բոլորս այդ նաւը պիտի առաջնորդենք, նաւավարի խնդիր ալ չունինք, կայ առագաստը, կ՛ուղղուինք տեղ մը, բոլորս լաւ գիտենք, որ պէտք է յստակացնենք, թէ մեր ուղղութիւնը դէպի ո՛ւր է: Այլեւս երբեք կարեւոր չէ ո՛վ ուր նստած է` առջեւ թէ ետեւ, աջ կամ ձախ, միասնաբար` միութենական, կուսակցական եւ եկեղեցական մակարդակի վրայ պէտք է լրջօրէն նստինք ու քննարկենք մեր առաջնահերթութիւններն ու մեր ընելիքները:
Երկրորդ խնդիրը երիտասարդութեան կը վերաբերի, շատ լուրջ խնդիր է, որ հայկական չէ սոսկ, այլ` համաշխարհային: Այսօր երբ երիտասարդներու հետ նստիս, նոյնիսկ` պարզ ճաշի սեղանի շուրջ, խօսելու եւ հաղորդակցելու դժուարութիւն կ՛ունենաս, որովհետեւ իրենք իրենց ձեռքի գործիքներով զբաղած են, այդ աշխարհին մէջ կլանուած են: Չեմ կրնար քննադատել, ատիկա մերօրեայ իրականութիւնն է, պէտք է այս սերունդին հետ խօսելու ձեւերը գտնենք: Ասիկա ո՛չ Դաշնակցութիւնը առանձինը կրնայ ընել, ո՛չ առաջնորդարանը առանձինը կրնայ ընել, ո՛չ ՀԲԸՄ-ը, որովհետեւ մեր հարցը հայ երիտասարդութիւնն է ընդհանրապէս` անկախ ի՛նչ կուսակցութեան, յարանուանութեան կամ միութեան պատկանելէն: Երիտասարդութեան երկրորդ հարցը զայն հայկական իրականութեան բերելն է: Մենք յաճախ կը խօսինք մեր ազգային, հասարակական կեանքը երիտասարդացնելու մասին, անշուշտ չենք խօսիր տարիքի մասին, որովհետեւ անցեալին 25 տարեկանն ու այսօրուանը նոյնը չեն տարբեր պատճառներով: Սակայն ունինք մեր շարքերը` իբրեւ կուսակցութիւն, ազգային ու միութենական կեանք, երիտասարդներով հարստացնելու, սակայն` ո՛ր երիտասարդներով: Ունեցանք փորձառութիւն, երբ օտար վարժարան յաճախած, հայերէն գրել-կարդալ չգիտցող, այդ միջավայրին մէջ հասակ նետած երիտասարդներ ներառուեցան մեր ազգային կառոյցներու պատասխանատու մարմիններուն մէջ, սակայն անոնք ընդհանրապէս մեր իրականութենէն, կարիքներէն հեռու են ու անտեղեակ, ուստի չեն կրնար օգտակար ըլլալ մեր իրականութեան մէջ:
«ՎԱՆԱՅ ՁԱՅՆ».- Ո՞վ է պատասխանատուն, որ այս երիտասարդները այս միջավայրին ու պայմաններուն մէջ մնացին:
«Օ. ԹԻ. ՎԻ.».- Կան նաեւ երիտասարդներ, որոնք հայերէն կը խօսին, իրենք զիրենք հայ կը զգան, սակայն հեռու են մեր կեանքէն:
Յ. Բ.- Կը վերադառնանք արժէքային համակարգին: Ըսի նախապէս, որ ես ինծի արտօնութիւն չեմ տար ճշդելու, թէ ո՛վ է հայը եւ ո՛վ չէ: Հայը ա՞յն է, որ միայն ապրիլ 24-ի քայլարշաւին կը մասնակցի կամ 6 յունուարին իր զաւակին հետ Անթիլիասի մայրավանք կ՛երթայ հաղորդուելու` ֆրանսերէն խօսելով, թէ միւսը, որ ամէն օր մեր կեանքին մէջ է ու դերակատար է մեր իրականութեան մէջ: Երկուքն ալ կայ: Չկարծենք, որ ասիկա նորութիւն է, միշտ այսպէս եղած է, սակայն մեր հայրենիքին մէջ եղած ենք օրին:
Այսօր պէտք է գտնել ձեւը այս սերունդին հետ կապուելու եւ զայն կապելու: Վերջերս մեր պատանեկան միութիւններու պատասխանատուներուն հետ զրոյցին ատեն հարց կու տայինք, թէ այսօր մենք ի՞նչ կու տանք պատանիին: Իմ օրերուս «Ռիսք» եւ «Մոնոփոլի» չունէինք տունը, ակումբ կ՛երթայինք, քիչ մը կը խաղայինք, յետոյ պատանեկանի ժողովի կը մասնակցէինք, մեր կոկորդին երակները կ՛ուռէին «Արիւնոտ դրօշ», «Ձայն տուր ո՛վ ֆետա» երգելով, ապա տուն կ՛երթայինք: Մնացինք մեր ակումբներուն մէջ, քառակուսի ալ չմնացինք: Այսօր մեր երեխաները ամէն բան ունին, անոնց կարիքը հայ մնալն է, դաշնակցական ըլլալու մասին չեմ խօսիր: Տարբեր ձեւերով, բայց ոչ անպայման այն արտառոց ձեւերով, զորս արեւմտեան արդիականութիւնը մեզի կու տայ, պէտք է գրաւել նոր սերունդը:
«Օ. ԹԻ. ՎԻ.».- Չէ՞ք կարծեր, թէ պէտք է արդիական ձեւեր օգտագործուին, որպէսզի աւելի հետաքրքրական դառնայ մատուցուածը` ըլլայ դասախօսութիւն, երաժշտութիւն եւ այլն:
Յ. Բ.- Արդիական ձեւերը կ՛օգտագործուին արդէն: Ճիշդ հոս է հարցը, որ մեր իրականութեան մէջ չեղողները չեն գիտեր ի՛նչ կ՛ըլլայ մեր պատանեկան միութիւններու հաւաքներուն, բայց եւ այնպէս կը խօսին այդ մասին, կ՛ըսեն, որ պատանիներուն հետ խիստ կը վարուին եւ ոչ հետաքրքրական նիւթեր կը ներկայացուին: Այդպէս չէ, հեռուէն կը դիտեն, չեն երթար ու իսկականը տեսներ: Հիմնականը տեղեկութիւնը կամովին ճիշդ ընկալելու պատրաստակամութիւնն է. եթէ մենք չենք ուզեր գիտնալ, ինչ ալ ըսենք աւելորդ է: Իսկապէս հարց է, որ սկսած ենք հիմնական խնդիրները ձգել ու զբաղիլ, հետաքրքրուիլ երկրորդական, քիչ մը անհեթեթ հարցերով, ինչ որ մեզ դուրս կը բերեն համահայկական ազգային կեանքի իրականութենէն:
«ՎԱՆԱՅ ՁԱՅՆ».- Բայց չէ՞ք կարծեր, թէ այս բոլորին ետին ընդհանրացնելիք ընթացք կայ, 110 միլիոն տոլարի մասին սկսան խօսիլ քանի մը օր առաջ, ընտրութիւններէն առաջ բամբասանքներ, մեր պատասխանատուներուն հասցէին եղած անպատշաճ արտայայտութիւններ, որոնք կը կրկնուին: Մանաւանդ որ Դիմատետրի վրայ մնայուն կերպով մակերեսային վիճակ ստեղծելու, Դաշնակցութեան հասցէին ցեխարձակումներ կատարելու, բամբասելու ընթացք գոյութիւն ունի` թէ՛ լիբանանեան, եւ թէ՛ ներհայկական մակարդակով:
Յ. Բ.- Այս ալ նորութիւն չէ, նախապէս, երբ ընկերային ցանցերը չկային, թռուցիկ կը բաժնէին կամ պատերուն վրայ կը գրէին, հիմա միջոցը փոխուած է միայն: Նախորդ շաբաթ լրագրող մը, որ հոս հոն կը դիմէ իր լրատուական ընկերութեան համար գումար ստանալու, իսկ մերժողին դէմ յօդուած կը գրէ թերթին մէջ, «Օ. Թի. Վի.» պատկերասփիւռի կայանէն անհիմն տեղեկութիւններու վրայ յայտարարութիւններ կատարեց: Անոր պատասխանեց Պուրճ Համուտ քաղաքապետութիւնը (https://www.aztagdaily.com/archives/429414 ) եւ ՀՅԴ Լիբանանի Կեդրոնական կոմիտէն (https://www.aztagdaily.com/archives/429415)` զանոնք ուղարկելով տուեալ յայտագիրին, սակայն անոր հաղորդավարը, դժբախտաբար, շատ ամփոփ ձեւով անդրադարձաւ մեր պատասխաններուն, նաեւ ծրագրումի մէջ ենք, որ դատ բացուի տուեալ լրագրողին դէմ, որովհետեւ սուտեր գլորեց պարզապէս: Իրականութիւնը այն է, որ Վերաշինութեան եւ բարգաւաճման խորհուրդը «Խուրի» ընկերութեան վստահած է 110 միլիոն տոլար արժողութեամբ թափօններու թաղման վայր կառուցելու պարտականութիւնը, իսկ այդ ընկերութեան սեփականատէրերը արձանագրուած են, ծանօթ մարդիկ են եւ անոնք ՀՅԴ-ի հետ ոչ մէկ կապ ունին: Լրագրողը տեղեակ չէ թերեւս, թէ, ինչպէս այլ քաղաքապետութիւններ, որոնց շրջաններուն մէջ թափօններու հարց կայ, Պուրճ Համուտի քաղաքապետութեան բաժինը` տարեկան ութ միլիոն տոլար է` չորս տարուան համար: Նախարարաց խորհուրդին որոշումին, քաղաքապետութեան տրուած այդ գումարը կը յատկացուի եւ կը ծախսուի` համաձայն այս գծով գոյութիւն ունեցող օրէնքներուն եւ գործիքակազմերուն: Առաջին 8 միլիոնը չէքով հասած է, տուրքերը նուազեցնելէ ետք Պուրճ Համուտի քաղաքապետութիւը գանձած է ու ծախսած Պուրճ Համուտի հարցերուն լուծման համար: Պետական հաշուետու մարմին կայ, ելեւմուտքի նախարարութեան պատասխանատուները մնայուն ներկայութիւն են քաղաքապետարանին մէջ, որեւէ ծախս կը ստորագրուի իրենց կողմէ: Այդ երիտասարդը եւ իրեն պէս ուրիշներ, անոնց ջրաղացին ջուր լեցնողները` հայ կամ ոչ հայ, թող գան տեսնեն, թէ այս կուսակցութիւնը ուրկէ՛ 110 միլիոն տոլար ունի եւ ո՛ւր ծախսած է այս բոլորը:
Շատ դիւրին է անհիմն ամբաստանութիւններ կատարել, դատապարտել, բամբասել, տարաձայնութիւններ տարածել, ասոնք բոլորը կու գան ու կ՛երթան, Դաշնակցութեան շոգեկառքը կը շարունակէ իր ընթացքը, որովհետեւ այս ժողովուրդին մէջ կան պարկեշտներ, որոնց շնորհիւ ալ կարելի եղած է գոյատեւել: Անձնական վիրաւորանքները կը մոռնանք, բայց պէտք է լաւապէս ըմբռնել, որ այս բոլորին ետին կայ այլ նպատակ մը` Հայաստանն ու հայութիւնը քանդել, լիբանանահայութիւնը, սփիւռքի սիրտը արիւնաքամ ընել, որովհետեւ նման արշաւ տանողները նաեւ կը գիտակցին, որ եթէ մենք տկարանանք ու քանդուինք, կը վտանգուին սփիւռքը, Հայաստանը, Հայ դատը: Ամէնէն վատ օրերուն, Լիբանանի ամէնէն տագնապալի օրերուն լիբանանահայութիւնն էր, որ պահեց սփիւռքը, անոր ամրութեամբ ամրացաւ Հայաստանը, որովհետեւ միասին ամուր ենք ու զօրաւոր, իսկ տարուած արշաւին նպատակը այս շղթան քանդելն է:
Այս բոլոր փորձերը ի զուր են, աթոռները կու գան ու կ՛երթան, բայց ժողովուրդը կը մնայ, իսկ մեր նպատակը այս ժողովուրդին լաւ ու ամուր գոյատեւումն է:
«ԱԶԴԱԿ».- Ժխտական բաժինը լուսարձակի տակ առինք, սակայն կայ մետալին միւս կողմը, թէ լիբանանահայութիւնը որքա՛ն կապուած է այս կուսակցութեան, եւ տարբեր առիթներով մեր ժողովուրդը ատիկա ցոյց տուաւ մեզի ու տակաւին ցոյց կու տայ: Երեսփոխանական ընտրութիւններուն օրը, գիշերը, ուշ ժամերուն, ոչ կուսակցական, մեր անմիջական շրջանակին մէջ չեղող մեծաթիւ տղաք հաւաքուեցան «Շաղզոյեան» կեդրոնին առջեւ եւ շնորհաւորեցին Դաշնակցութեան յաղթանակը. ասիկա լաւ ու բացայայտ ցուցանիշ է: Այս ժողովուրդը նաեւ ակնկալութիւններ ունի Դաշնակցութենէն, այդ մասին խօսուեցաւ Շրջանային ժողովին, նաեւ անդրադարձ կատարուեցաւ ՀՅԴ-ի եւ յատկապէս Երեսփոխանական գրասենեակին մատուցած ծառայութիւններուն, «Ինքնութեան ֆոնտ»-ին, որոնք թերեւս այս ծով կարիքներուն մէջ կաթիլ են, սակայն կաթիլ առ կաթիլ կարելի է լեցնել բաժակը: Խօսինք նաեւ այս մասին` ժողովուրդին ակնկալութիւնը, մեր կողմէ անոր մատուցուելիք ծառայութիւններուն, «Ինքնութեան ֆոնտ»-երու աշխատանքին շարունակականութիւնը:
Յ. Բ.- Մեր աւանդութիւններուն մէջ չկայ կատարուած գործին մասին խօսիլ:
«ԱԶԴԱԿ».- Բայց կ՛ապրինք այնպիսի ժամանակաշրջանի մը մէջ, երբ քարոզչութիւնը զէնքի համազօր է, անհատ մը կրնայ պարկ մը ուտելիք տանիլ կարիքաւորի մը եւ այդ մասին ընկերային ցանցերուն վրայ աղմուկ բարձրացնել, թէ ինք մեծ բարեսիրութիւն կատարած է: Յաճախ դուք լուռ կը մնաք, չէք լուսաբաներ, ինչ որ այս դարուս ընդունելի չէ, որովհետեւ մարդիկ կը կարծեն, թէ կը լռենք, որովհետեւ ըսելիք չունինք, բայց իրականութիւնը բոլորովին այլ է:
Յ. Բ.- Նախ կը կարծեմ, թէ քարոզչական իմաստով քայլեր պիտի առնուին, որովհետեւ, ուզենք կամ չուզենք, քարոզչութեան այս խելակորոյս ընթացքին մէջ, պարտաւոր ենք մենք մեզ պաշտպանել ո՛չ թէ իբրեւ անհատներ, այլ ժողովուրդ: Թունաւորում կայ, ուղեղի փտածութիւն կայ, ճիգ կայ մեր ժողովուրդը արիւնաքամ ընելու, իր հեղինակութիւններուն նկատմամբ ունեցած հաւատքը հարուածելու, ուստի պարտաւոր ենք այս բոլորին դիմաց քայլերու ձեռնարկել: Ըսեմ, որ Շրջանային ժողովին քաղաքական իմաստով գնահատանք արձանագրուեցաւ, որովհետեւ յաջողած ենք պլոքը վերականգնել, երկու հայ նախարարի դրութիւնը պահպանել, յաջողած ենք չմտնել ներքին պառակտող հարցերու մէջ, ազգային կեանքին մէջ դերակատար ենք, առողջ յարաբերութիւն ունինք տարբեր ուժերու հետ: Քննարկուեցան նաեւ օժանդակութիւնները, «Ինքնութեան ֆոնտ»-երը, որոնց մասին երբ խօսինք ոչ հայերուն, անոնք կը զարմանան եւ հարց կու տան, թէ ինչպէ՛ս կ՛ընենք այս նախաձեռնութիւնը: Կ՛ընենք, որովհետեւ մենք ժողովուրդով կը գործենք, ժողովուրդին հետ կ՛ապրինք, բայց ասիկա անոնց համար զարմանալի է, իսկ երբ փափաքին նուիրատուութիւն կատարել այդ ֆոնտին, մենք չենք զարմանար, որովհետեւ կը զգանք, թէ անոնք հաւատալով կ՛ընեն, տակաւին կան հայ բարերարները, որոնք ի սրտէ կը նուիրեն: Կարծէք ստեղծուած է մթնոլորտ մը, ուր դրական բաներ չենք ուզեր տեսնել այլեւս, այնքան ամէնօրեայ փոթորիկի տակ ենք ժխտական երեւոյթներու անդրադառնալու, որ դրականը չենք տեսներ, սակայն անգամ մը, որ այդ դրականը վերցնենք մեր ժողովուրդին մէջէն, այն ատեն պիտի տեսնենք, թէ ինչքա՛ն մեծ են վտանգները, անգամ մը, որ մեր միութիւնները դադրին օժանդակութիւն կատարելէ, մեր եկեղեցիներն ու դպրոցները իրենց դռները փակեն, մեր գրասենեակները, ֆոնտերը փակուին, այն ատեն պիտի գիտնանք, այն ատեն պիտի զգանք, թէ ինչքա՛ն հսկայ գործ կը կատարուէր: Վստահ եմ, որ պիտի չփակուին, բայց մեր ժողովուրդը գիտէ այս բոլորին արժէքը: Երեսփոխանական ընտրութեան գիշերը այդ խումբ մը երիտասարդները, որոնք երկու ժամ սպասեցին, իսկ մենք չէինք ուզեր իջնել, որովհետեւ մեր աւանդութեան մէջ նման երեւոյթներ չկան, իսկականներն են,որովհետեւ հպարտ են իրենց հայկականութեամբ, հպարտ են, որ կը պատկանին ժողովուրդի մը, որուն պատասխանատուները մտահոգ են իրենցմով: Վերջին հաշուով բարին եւ չարը անպայման ի յայտ կու գան, եւ ապագան կը ճշդէ, թէ ի՛նչն էր ճիշդ, ի՛նչը` սխալ: Ծովու ալեկոծ ալիքներուն դիմաց ժայռերը կանգուն կը մնան, իսկ խիճերը ծովը ի՛նք դուրս կը նետէ արդէն:
«Օ. ԹԻ. ՎԻ.».- Վերջին շրջանին աշխուժացած են դիւանագիտական հանդիպումները, ի՞նչ նպատակ կը հետապնդեն անոնք:
Յ. Բ.- Երբ քաղաքական ընդհանուր մթնոլորտը շիկացումէ դէպի հանդարտութիւն կ՛ուղղուի, իսկ մենք շրջանային իմաստով կը նկատենք այնպիսի փոփոխութիւններ, որոնց մէջ մենք կ՛ուզենք ո՛չ թէ դերակատար ըլլալ, այլ տեղեակ ըլլալ ու տեղեկացնել` մեր կեցուածքներուն մասին, այն ատեն նման հանդիպումներ անհրաժեշտ են: Մենք երբեմն կը կարծենք, թէ մարդիկ մեզ լաւ կը ճանչնան, սակայն իրականութիւնը այդպէս չէ անպայման, ուստի մենք օգտակար կը նկատենք յաճախակի հանդիպումներ ունենալ դիւանագիտական անձնաւորութիւններու հետ: Ասիկա կատարած ենք անցեալին եւս` զանազան քաղաքական պատճառներով այդ մասին չյայտարարելով: Լիբանանը, լիբանանահայութիւնը այնպիսի արժէք կը ներկայացնեն, որ շրջանային իմաստով եւս խօսելու եւ կարծիք յայտնելու առիթը կը տրուի մեզի: Այդ յարաբերութիւնները ընդլայնած ենք, ատիկա ըլլայ Սէուտական Արաբիոյ, Արաբական Միացեալ Էմիրութիւններու, Սուրիոյ, Իրանի դեսպաններուն եւ ուրիշներու հետ: Վերջին հաշուով մենք պարտաւորութիւն ունինք մտահոգ ըլլալու նաեւ Լիբանանէն դուրս, տարբեր երկիրներու մէջ ապրող մեր համայնքներով: Ատիկա ո՛չ անպայման կազմակերպականօրէն մեր իրաւունքն է ու մեր պարտաւորութիւնը, բայց ինքնաբերաբար օղակուած ենք իրարու, որովհետեւ կայ համահայկական հանգամանքը: Մենք այսօր նաեւ պէտք է անդրադառնանք այն երեւոյթին, որ այսօր Թուրքիան որքա՛ն դերակատար է Միջին Արեւելքի մէջ, եւ արաբական որքա՛ն պետութիւններ տակաւին նոր կը գիտակցին շրջանին մէջ Թուրքիոյ ունեցած ժխտական դերակատարութեան, եւ արաբ դիւանագիտական դէմքեր կը խոստովանին, որ 20-30 տարիէ այս մասին մեր արտայայտութիւնները իրաւացի էին: Ծոցի երկիրներու մամուլին մէջ յաճախ կը խօսուի Հայոց ցեղասպանութեան մասին, Թուրքիոյ պատասխանատուութեան մասին, մենք եւս պարտաւոր ենք բարձրաձայնել եւ յիշեցնել, որ ՏԱՀԵՇ-ը Մարկատէի եւ Տէր Զօրի մէջ պայթեցուց մեր եկեղեցին, Անթիլիասի մէջ Ցեղասպանութեան սուրբ նահատակներուն նուիրուած մատուռ կայ, Ժիպէյլի մէջ վերապրած որբերուն նուիրուած թանգարան կայ: Այս բոլորը դիւանագիտական անձնաւորութիւններուն մօտ ո՛չ անպայման դրական, սակայն հաստատ ընկալողի վիճակ կը ստեղծեն, ինչ որ շատ օգտակար է մեր համահայկական շահերու դիտանկիւնէն:
«ԱԶԴԱԿ».- Այսօր դպրոցներու առնչութեամբ նոր դժուարութիւններ կան Լիբանանի մէջ, եւ լիբանանահայութիւնը ատկէ զերծ չի կրնար մնալ:
Եթէ պիտի պատրաստենք սերունդներ, չենք կրնար պատրաստել զանոնք հայկական դպրոցներէն դուրս, հետեւաբար հայկական դպրոցներու գոյատեւման հարց կայ այսօր, եւ այս հարցը լուծելու համար համալիբանանեան ծրագիր մը պէտք է մշակուի, ինչպէ՞ս կը մօտենաք այս հարցին, եւ տագնապի լուծման ի՞նչ եզրեր պէտք է գտնել:
ՅԱԿՈԲ ԲԱԳՐԱՏՈՒՆԻ.- Մենք այսօր այն շքեղութիւնը չունինք, որ ամէն մարդ իր առաջնահերթութիւնները ճշդէ. համալիբանանեան առումով, համահայկական ծրագրումի կարիքը կայ, որուն առաջին կէտը կրթական մարզն է, ոչ թէ որովհետեւ Լիբանանի պետական օրէնքով յաւելումներ եկան եւ պետական կամ ոչ պետական ու սեփական դպրոցները դժուարութեան մէջ են, մենք այս հարցին տասնամեակներէ ի վեր դէմ յանդիման ենք. պատի՛ւ մեր գաղութին եւ ժողովուրդին, որ տասնամեակներ ամբողջ ճակտի քրտինքով պահեցինք մեր դպրոցները: Ճիշդ է` երկար ժամանակ ուսուցիչները անիրաւուած մնացին, երկար ժամանակ ծնողները խաբած եղան մեր դպրոցները, բայց իրականութիւնը այն է, որ եթէ մենք յաջողեցանք որոշ շրջանի մը համար, գէթ ազգային դպրոցներու պարագային, ուսուցիչներու արդար իրաւունքը հատուցել, այսօր նաեւ հաւաքականօրէն մենք պարտաւոր ենք նաեւ այս հարցին դէմ յանդիման գտնուելու: Խնդիրը միայն ազգային դպրոցներու հարց չէ, Պուրճ Համուտի ազգային վարժարանները միաւորուեցան, Բարեգործականի դպրոցները միաւորուեցան, նոր մթնոլորտ կը ստեղծուի, ուր մենք պէտք է ձգտինք այդ դպրոցներուն մէջ պահել հայկականութիւնը, աւելցնել հայ աշակերտներուն թիւը` համապատասխան կրթական մակարդակով:
Ասիկա ընելու համար ո՛չ Դաշնակցութիւնը, ո՛չ ալ միւս կուսակցութիւնները, ո՛չ ալ եկեղեցիները առանձին-առանձին կրնան աշխատիլ, ասիկա հաւաքական գործ է: Տարբերութիւն մը չ՛ըներ այլեւս, որ տուեալ աշակերտը շրջանաւարտ է Միացեալ վարժարանէն, թէ Հռիփսիմեանցէն, Արսլանեան ճեմարանէն թէ Բարեգործականէն, տարբերութիւն կ՛ընէ այն, որ այն աշակերտը, որ շրջանաւարտ է որեւէ հայկական դպրոցէ, ըլլայ իսկապէս հայ մարդ: Այս մեկնակէտով է, որ մենք ինքնութեան ֆոնտին մէջ հայ ուսանողին ֆոնտը կու տանք բոլոր հայկական դպրոցներէն շրջանաւարտ աշակերտներուն` անկախ իր գաղափարական, յարանուանական, քաղաքական ուղղութիւններէն, իր ծնողքը մեզի կամ մեր դէմ քուէարկած է կամ ոչ. մեր հոգը չէ. կարեւորը` այդ հայ երիտասարդը պիտի աշխատի Լիբանանի հայութեան համար:
Ունինք նաեւ հայ ուսուցիչի տագնապ, երբ հայ ուսուցիչ կ՛ըսեմ, միայն հայերէն դասաւանդող ուսուցիչի մասին չեմ խօսիր, մեր դպրոցներուն մէջ թուաբանութեան, բնագիտութեան, արաբերէնի ուսուցիչներն ալ հայ պէտք է ըլլան, մեր դպրոցներուն մէջ հայերէնը կը պահուի ոչ միայն հայ լեզուի ու հայոց պատմութեան ուսուցիչով, այլեւ` մթնոլորտով, եւ այդ մթնոլորտին մէջ քարտուղարէն, տնօրէնէն սկսեալ բոլորն ալ դերակատար են, մինչեւ անգամ` դպրոցի տնտեսուհին:
Պիտի փորձենք աշխատիլ մեր կարելիութեան սահմաններուն մէջ: Մենք այսօր պետական կրթական մակարդակը չենք կրնար փոխել, ոչ ալ կրնանք պետութենէն ակնկալել, որ միջամտութիւններ ընէ մեր հայկական դպրոցներու պարագային, այսօր մենք ունինք վիճակ, այդ վիճակը պիտի բարելաւենք: Խօսելով չենք կրնար մեր նպատակներուն հասնիլ, բարելաւենք այնքան, որքան կրնանք այսօր, վաղը աւելի լաւ օրեր կու գան: Միշտ պէտք է ունենանք յոյսը եւ հաւատքը` գալիքին հանդէպ:
«Օ. ԹԻ. ՎԻ.».- Խօսինք Լիբանան-Հայաստան կապերու զարգացման եւ յարաբերութիւններու մասին, այս առումով Դաշնակցութիւնը ի՞նչ ունի ընելիք յառաջիկային:
Յ. Բ.- Անցնող օրերուն «Շաղզոյեան» կեդրոնին մէջ ընդունեցինք Լիբանանի մէջ Հայաստանի Հանրապետութեան դեսպան Վահագն Աթաբեկեանը: Մեր առաջին հանդիպումը չէր, բայց դեսպանին պաշտօնական առաջին այցելութիւնն էր «Շաղզոյեան» կեդրոն: Մենք, ինչպէս միշտ, նոյնիսկ ամէնէն վատ օրերուն, երբ Լեւոն Տէր Պետրոսեանի իշխանութիւններն էին Հայաստանի մէջ, հետամուտ էինք պետութիւնը իշխանութիւններէն զանազանելու սկզբունքին, որովհետեւ վարչակարգերը կը փոխուին, բայց Հայաստանը կը մնայ: Անկախ անկէ, որ այսօր այդ վիճակը չէ, այսօր Լեւոն Տէր Պետրոսեանի օրերը չեն, ոչ ալ հայ թրքական փրոթոքոլներու օրերն են` Սերժ Սարգսեանի օրերուն, ոչ ալ այն, որ այսօր խորհրդարանի մէջ ուժ չենք եւ Հայաստանի վարչապետի քաղաքական ուղղութեան կարգ մը թեզերուն հակառակ ենք, կը քննադատենք ու պիտի քննադատենք, բայց մենք կը շարունակենք Լիբանանի հայութիւնը տեսնել Հայաստանի հզօրացման կարեւոր ենթահող եւ կ՛ընենք այն, ինչ որ անհրաժեշտ է ընել, ինչ որ մեր կարելիութիւններուն մէջ է եւ յաճախ կարելիութիւններէն շատ աւելի մեծ է: Մեծ է ակնկալութիւնը Լիբանանի հայութենէն` թէ՛ իբրեւ Դաշնակցութիւն, թէ՛ իբրեւ համայն հայութիւն, փոխարէնը` մենք յաճախ կ՛ակնկալենք եւ նախկին բոլոր դեսպաններուն ըսած ենք, որ Հայաստանի պետութիւնը աւելի հոգածու պարտաւոր է ըլլալ Լիբանանի եւ լիբանանահայութեան հետ իր յարաբերութիւններուն մէջ: Եթէ մենք կ՛ուրախանանք, կը հպարտանանք ամբողջ 28 տարի Հայաստանէն մշակութային խումբեր, քաղաքական դէմքեր հրաւիրելով, խորհրդային տարիներուն ալ կ՛ընէինք նոյնը, բայց նոյնը կ՛ակնկալենք նաեւ, որ Հայաստանի իշխանութիւնները, միութիւնները հրաւիրեն Հայաստան սփիւռքեան մեր զանազան կառոյցներու ներկայացուցիչները, թատրոնները, երաժիշտները, երգիչները, մշակութային գործիչները, որ հոն նաեւ ելոյթ ունենան, այլապէս միակողմանի յարաբերութիւն կ՛ըլլայ Հայաստան-սփիւռք յարաբերութեան մէջ, փոխճանաչման խնդիրը մենք կը կարեւորենք. մենք կ’ուզենք նաեւ Հայաստան-Լիբանան պետական յարաբերութիւնները բարելաւուին` թէ՛ զբօսաշրջական, թէ՛ տնտեսական, թէ՛ ելեւմտական, թէ՛ արտադրութիւններու մարզերուն մէջ, քանիցս խնդրած ենք, որ լրջանանք մեր յարաբերութիւններուն մէջ, քանիցս խնդրած ենք, որ Լիբանանի մէջ միջազգային մակարդակով կազմակերպուին հայաստանեան արտադրութիւններու ցուցահանդէսներ: Հպարտ ենք նաեւ, որ երբ դեսպանը կ՛ըսէ, թէ Հայաստանի դեսպանատունը նաեւ ձեր տունն է, մենք ալ կ՛ըսենք «Շաղզոյեան» կեդրոնը Հայաստանի դեսպանին տունն է, ասիկա շատ բան կը նշանակէ, թէկուզ կարգ մը պարագաներու մենք տարբեր կարծիքներ ունենանք: Մեծ հարցերու մէջ կեդրոնանանք համաձայնութեան վրայ:
«ՎԱՆԱՅ ՁԱՅՆ».- Ինչպէ՞ս կարելի է համայնքի ուժերը համախմբել:
ՅԱԿՈԲ ԲԱԳՐԱՏՈՒՆԻ.- Մենք պէտք է ստեղծենք այն վիճակը, որ պէտք է իսկապէս ճանչնանք հայ հասարակութեան կարիքները: Նոր տեսիլքով պէտք է հարցերը կազմակերպենք: Մենք փաստօրէն ունինք այսօր մշակութային միութիւններ եւ ունինք նաեւ մշակոյթի մէջ գործող հայ անհատներ, որոնք յաջողած են մեր հայկական կեանքին մէջ, հայ անհատներ ալ ունինք, որոնք յաջողած են լիբանանեան մակարդակի վրայ: Յաճախ կը հպարտանանք, որ հայ մը, ինչ-որ տեղ լաւ անուն ունի եւ տեղ հասած է ոչ հայ միջավայրի մէջ: Իրականութեան մէջ մենք հայու այս զաւակները չենք կրնար երեսի վրայ ձգել, ասոնք մեր զաւակներն են, եթէ պատահած է, որ անոնք մտած են ոչ հայ միջավայրի մէջ եւ` յաջողած, ինչո՞ւ զիրենք պիտի ամբաստանենք հայութենէն հեռացած ըլլալու համար: Պէտք է նստինք տեղ մը, կառոյցի մը մէջ եւ` այս մանր հարցերը քննենք. այսօր հայ բժիշկներ կան, որոնք մեր հայկական իրականութեան մէջ չեն: Եւ մենք որքա՜ն դժուարութիւն կ՛ունենանք առողջապահական մարզին մէջ` հիւանդանոցներուն հետ գործակցելու, ծառայութիւններ մատուցելու եւ յանկարծ կը տեսնենք, որ հայ բժիշկ մը ոչ հայ երեխայի մը համար 100 հազար տոլարի գործողութիւն ըրած է ձրի, եւ մենք չենք հասած իրեն: Այս տեսակ խնդիրներ ունինք մեր իրականութեան մէջ:
Խնդիրներ կան, որոնց լուծումը միայն Դաշնակցութեան քով չէ, ամենայն համեստութեամբ կ՛ըսեմ, թերեւս պէտք չէ ըսենք, որովհետեւ մարդիկ կը կարծեն, որ ամէն ինչ Դաշնակցութիւնը կրնայ ընել, բայց այդպէս չէ:
Մենք համալիբանանեան տարողութեամբ այս հարցերը ուշ կամ կանուխ պէտք է քննենք եւ լուծենք:
(Շար. 2 եւ վերջ)