ԹԱՄԱՐ ՅՈՎՀԱՆՆԻՍԵԱՆ
Արուեստագիտութեան դոկտոր
Պարոյր Աղպաշեանի անուանը քաջատեղեակ են Լիբանանում եւ Հայաստանում:
Զտարիւն մտաւորական, որն իր տարբեր ասպարէզների բազմաբովանդակ գործունէութեամբ նուիրաբար ծառայում է հայ իրականութեանը: Իր գիտական բարձրամակարդակ կարողութիւններով եւ ազգային անխոնջ նուիրումով, որ բնագաւառում դրսեւորէ իրեն` Պարոյր Աղպաշեանը, մշտապէս հանդէս է գալիս որպէս խորագիտակ մասնագէտ եւ արդար խօսքի ջատագով:
Հայկական բարեգործական ընդհանուր միութեան դիւանապետ, կրթական կառոյցներու վարիչ-քարտուղար, ուսուցիչ, տեսուչ, ՀԲԸ Միութեան Երուանդ Հիւսիսեան հայագիտական հիմնարկի ու Հայկազեան համալսարանի դասախօս (գրաբար, հայոց լեզուի պատմութիւն, հայ նոր գրականութիւն, հայ մատենագրութեան պատմութիւն, հայ լրագրութեան պատմութիւն): Նաեւ պատասխանատու խմբագիր եւ խմբագրական կազմի անդամ` լիբանանահայ մամուլի եւ համացանցի («Խօսնակ», «Զարթօնք», «Դիտակ», «Կամար», «Գեղարդ»), եւ սփիւռքահայ ու հայրենական մամուլի աշխատակից:
Այս բեղուն, բազմաոլորտ գործունէութեան համար արժանացած է բազմաթիւ կոչումներու, տիտղոսներու, պարգեւներու ու շքանշաններու: Այս թուարկած փաստերի ետեւում գլխատառով հայորդու ապրած կեանք է, որը մեծապէս հարստանում եւ իմաստաւորւում է նաեւ Պարոյր Աղպաշեանի գրած-հրատարակած գրքերով: Տարբեր են դրանց նիւթերը եւ այդ նիւթերում արծարծուած, շեշտուած իմաստային ոլորտներն ու երանգները: Դրանք հիմնականում առնչւում են գիտական-լեզուաբանական, քաղաքական, հրապարակագրական բնագաւառներին եւ ուշադիր, աջալուրջ ընթերցողը Պարոյր Աղպաշեանի բոլոր աշխատութիւններում կարող է գտնել ե՛ւ նրբախոր մասնագիտական վերլուծութիւն` ե՛ւ շատ վաղածանօթ խնդիրներին առնչուող պատեհօրէն նոր տեսակէտներ, ե՛ւ համազգային ու համամարդկային անանց բարոյական արժէքներ:
Եւ ահա ընթերցողի սեղանին է Պարոյր Աղպաշեանի վերջերս հրատարակած ժողովածուն, որ կրում է «Երեւանի պետական համալսարան /95-ամեակ)», եւ «Երախտաւոր-դասախօսներ (դիմաքանդակային հպումներ) խորագիրը: Բնաւ պատահական ու անսպասելի չէ նման նիւթին հեղինակի անդրադարձումը նրանց համար, ովքեր ճանաչում են Պարոյր Աղպաշեան մարդուն, մտաւորականին, հային:
Պարոյր Աղպաշեանը ուսանել է Երեւանի պետական համալսարանի հայոց լեզուի եւ գրականութեան բաժանմունքում: Սակայն քիչ է ասել` «ուսանել է», «աւարտել է» այն: Խորքին մէջ նա իր ողջ էութեամբ տակաւին շարունակում է մարդկային, ազգային, գիտական առնչութիւնը, մշտապէս եւ անուրանալի կերպով զգալով ու գիտակցելով իրեն` հայրենիքի համբաւանուն բարձրագոյն ուսումնական հաստատութեան սանը, նրան նուիրեալ մարդը: Այս ամէնի բացառիկ դիպուկ, վաւերագրականօրէն փաստացի ապացոյցն է խնդրոյ առարկայ ժողովածուն: Հեղինակը ջերմ եւ անկեղծ ներքին յուզմունքով խոստովանում է. «Երեւանի պետական համալսարանը, մանաւանդ` հայոց լեզուի ու գրականութեան բաժանմունքը, գիտակցական ու մտածողական կեանքի մէջ անկիւնադարձային ամրակուռ հանգրուան մը պիտի դառնային: Եւ իւրաքանչիւր դասախօս իր ոճով ու հմայքով, իր դերով ու նպաստով դարձաւ մնայուն փարոս մը, որովհետեւ բոլոր անոնք, որոնք իրենց կեանքի ասպարէզը դարձուցին այս մասնագիտութիւնը` հետեւելով իրենց դասախօսներուն ուղիին եւ օրինակելով անոնց աշխատանուիրուածութիւնը, այսօր հպարտ են դառնալով անոնց ժառանգորդները, հպարտ են այդ հուրը անշէջ պահելով ու հպարտ են շարունակելով այդ երթը»:
Ինչպէս ճշմարտացիօրէն նշում է Պարոյր Աղպաշեանի գրքում զետեղուած իր վերլուծականում բանասիրական գիտութիւնների դոկտոր, փրոֆեսէօր, Երեւանի պետական համալսարանի հայ գրականութեան ամպիոնի վարիչ, Հայաստանի գիտութեան վաստակաւոր գործիչ Սամուէլ Մուրատեանը. «Իւրօրինակ է այս գիրքը թէ՛ բովանդակութեամբ եւ թէ՛ ձեւով: Պարոյր Աղպաշեանը սիրով ու ջերմութեամբ, աշխուժ ու կենդանի ոճով ա՛յս երախտաւոր դասախօսների դիմաքանդակներն է ստեղծել եւ դրանք միաւորել Երեւանի պետական համալսարանի ներկայ եւ գալիք յոբելեաններին նուիրուած իր գրքում»:
Եւ այսպէս. Պարոյր Աղպաշեանի այս գրքում ընդգրկուած դասախօսների շարքում տեղ են գտել հայրենիքի մեծածաւալ գիտական բնագաւառի ականաւոր անուններ: Նրանց` մի քանի սերունդների նուիրաբերած անխոնջ գործունէութիւնը իւրօրինակ պատուանդան է հայ ազգի անկասելի գոյատեւմանը: Էդուարդ Աղայեան, Գառնիկ Անանեան, Մանուէլ Ասատրեան, Գուրգէն Սեւակ (Գրիգորեան), Հրանդ Թամրազեան, Լեւոն Ներսիսեան, Գէորգ Ջահուկեան, Էդուարդ Ջրբաշեան եւ այլք… Ուշագրաւ է, հետաքրքրական եւ բարձր գնահատելի, որ հեղինակը իր հոգեմտային զննիչ նուրբ հայեացքով նշմարում է, տեսնում է, զգում է, գիտակցաբար եւ ենթագիտակցաբար ընկալում է նրանցից իւրաքանչիւրին մէջ իւրօրինակ, անկրկնելի մարդկային եւ մասնագիտական յատկութիւնները: Կարողանում է ամէն դասախօսին բնորոշել սոսկ նրա՛ն յատուկ ինքնատիպ գծերով: Եւ այդպիսով մատուցում է մեզ (նրանցից շատերին մենք` ընթերցողներս անձամբ գիտենք) այդ դասախօսների, այդ մարդկանց կերպարները` յաւերժացնելով նրանց յիշատակը: Ազգային մեծապէս շնորհակալ գործ է սա:
Ժողովածուի Բ. բաժնում համատեղուած են տուեալ դասախօսների լուսանկարները, կենսագրական գիծերի ու գլխաւոր գործերի ցանկերը, ինչը նոյնպէս պատեհ արժեւորութիւն է ներկայացնում եւ հարստացնում-ամփոփում է նման հաւաքածոն:
Իր ամբողջութեան մէջ, որպէս ազգային-գիտական երեւոյթ, Պարոյր Աղպաշեանի այս գիրքը իւրովի ձեւով վերահաստատում է ժամանակին ասուած եւ Պարոյր Աղպաշեանի մէջբերուած Յովհաննէս Թումանեանի հեռանկար, իմաստուն խօսքը. «Պէտք է ստեղծել հայոց համալսարանը, որ կարելի լինի բարձրագոյն գիտութիւններ աւանդել ու սովորել հայոց լեզուն: Պէտք է կառուցել ու պահել մի գիտութեան տաճար, պէտք է վառել մի մեծ ջահ»:
Այո, պէտք էր վառուէր այդ մեծ ջահը, եւ նրա լոյսը պէտք է ապրի, հեռարձակուի, ըստ արժանւոյն նշանաւորուի այսօր ու յաւիտեան. հայի ստեղծարար ոգու ու մտքի ջահը:
Պարոյր Աղպաշեանը իր գրքի բաժիններից մէկը խորագրել է` «Երախտաւոր դասախօսներ»: Այո՛, երախտագիտութիւնը մեծապէս արժանի երեւոյթ է ե՛ւ մարդկային, ե՛ւ ազգային առումներով: Ըստ էութեան, Պարոյր Աղպաշեանի խնդրոյ առարկայ գիրքը իր տեսակի մէջ ամբողջութեամբ նոյնպէս երախտիքի բարձրագոյն դրսեւորում է, իւրայատուկ ձօն` երախտաւորութեան:
Երեւան-Պէյրութ